Op 11 april 1713 werd na achttien maanden onderhandelen de Vrede van Utrecht gesloten. De Vrede van Utrecht wordt als een belangrijke historische gebeurtenis gezien, omdat voor het eerst een oorlog werd beëindigd aan de onderhandelingstafel en niet op het slagveld (maar gold dat niet ook voor de Vrede van Münster?).
De onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht hadden plaatsgevonden in het stadhuis van Utrecht. Het stadhuis (met de huizen Hazenberg en Lichtenberg) bestaat niet meer; het werd in de negentiende eeuw afgebroken. De historische gebeurtenis die zich daar heeft afgespeeld is in Nederland nauwelijks bekend. In het feestjaar 2013 is er hernieuwde aandacht voor de Vrede van Utrecht.
2013: 300 jaar Vrede van Utrecht
In 2013 viert Utrecht 300 jaar Vrede van Utrecht. De openingsceremonie vindt plaats op 13 april met “een moderne variant van het vreugdevuurwerk uit 1713”. Waarom wordt pas dan met de viering van de Vrede van Utrecht gestart? De feestelijkheden hadden met evenveel recht al vorig jaar kunnen worden aangevangen. Immers, nadat eind november 1711 Utrecht als plaats van de onderhandelingen was aangewezen, arriveerde op 16 januari 1712 reeds de Engelse gezant, de bisschop van Bristol, daags daarna gevolgd door de andere Engelse gezant, Thomas Wentworth, en, in de middag van 19 januari 1712, de Franse gezanten, onder wie Melchior de Polignac. Als gevolmachtigde van de Staten van Utrecht was Frederik Adriaan van Reede van Renswoude aangesteld, die, samen met onderhandelaar Willem Buys, in de avond van 19 januari 1712 arriveerde.
Utrecht in feeststemming
De vredesonderhandelingen waren belangrijk voor Utrecht. De komst van de onderhandelaars gaf de stad een economische en culturele impuls. Vele huiseigenaren verhuurden voor hoge bedragen hun huis aan onderhandelaars, ook rond het Janskerkhof. Het eerste huis dat werd verhuurd was Drift 6; de huurakte werd reeds getekend op 9 december 1711. De huurder, markies del Borgo, plenipotentiaris van de hertog van Savoye, arriveerde op 21 januari 1712.
Gedurende de periode van de onderhandelingen werden vele festiviteiten in de stad gehouden; het toneelverbod werd door de Vroedschap tijdelijk opgeheven. In de Janskerk werden, na afloop van de Nederlandse dienst, kerkdiensten gehouden voor de Engelse gezanten. De eerste dienst trok ook vele nieuwsgierige Utrechters, die lang niet allemaal het Engels machtig waren (Visscher, p. 187).
Waarom in Utrecht?
Waarom werd Utrecht gastheer voor de vredesonderhandelingen? Het moest een plaats zijn die zowel voor de Engelsen als de Fransen acceptabel was. Frankrijk had als mogelijke plaatsen voorgesteld Utrecht, Nijmegen, Aken en Luik (Wagenaar e.a, p. 415). Het werd uiteindelijk Utrecht en niet Nijmegen,”jegens welke stad men veel hadden ten opzigte van de naauwe straaten, dat het ten deele op een hoogte legt en dat die stad, noch in aangenaamheid, noch in commoditeit, noch in nabijheid met Utrecht te vergelijken was.” (Briefwisseling A. Heinsius, XII, p. 545).
Uiteindelijk zal niet alleen de nabijheid bij Den Haag als reden hebben gegolden, maar ook het feit dat de Franse Koning erop stond dat de vergaderingen in Utrecht zouden plaatsvinden (Briefwisseling A. Heinsius, XII, p. 406). Wagenaar e.a. (p. 423) merken in dat verband op dat de Franse Koning meende dat Utrecht tot vrede geneigd was (in het Rampjaar 1672 had de stad zich immers overgegeven aan de Fransen door de sleutels van de stad te overhandigen).
Ronde tafel
Op 16 december 1711 besloot de vroedschap dat de vredesonderhandelingen zouden plaatsvinden in het stadhuis van Utrecht. Het congres werd op 29 januari 1712 geopend, aan een ronde tafel, waaraan Engelse, Franse, Savoyese en Nederlandse gezanten schoven. De overige gezanten moesten toen nog arriveren.
Er was gekozen voor ronde tafels, omdat geen van de landen zich meer of minder belangrijk mocht kunnen voelen dan de andere. Inhoudelijk hadden de gezanten van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden overigens weinig in te brengen. De Franse gezant, Melchior de Polignac, zou in dat verband de beroemd geworden woorden hebben gesproken: “nous traiterons chez vous, et nous traiterons de vous, et nous traiterons sans vous”.
Portugese feesten
Niet alle delegaties vertrokken na het sluiten van de Vrede van Utrecht, in april 1713, uit de stad. Op 6 februari 1715 werd in Utrecht nog een vredesverdrag tussen Spanje en Portugal gesloten. Bedienden van de Portugese gezant, de graaf van Tarouca, die beroemd was om zijn grote feesten, gaven op 13 juli 1714 een muziekuitvoering op het plein voor de Statenkamer, na afloop van een gondeltocht door de Utrechtse grachten. De festiviteiten waren ter ere van de geboorte van een zoon van de Portugese koning Johan V in juni van dat jaar. De gondeltocht, die langs Janskerkhof 12 voer, en de muziekuitvoering op het plein zijn afgebeeld op onderstaande gravures van Nicolas Chevalier.
Belang van Vrede van Utrecht 1713
De Vrede van Utrecht 1713 wordt gevierd omdat de vredesverdragen een keerpunt in de wereldgeschiedenis betekenden; de verdragen luidden een tijdperk van machtsevenwicht in, waarin op een nieuwe wijze internationale politiek werd bedreven. Tegelijkertijd toonde de Vrede van Utrecht aan dat de Republiek haar status als grote mogendheid was kwijtgeraakt. Vermoedelijk is dat laatste de reden dat de Vrede van Utrecht, ondanks zijn grote belang, in Nederland in de vergetelheid raakte. Met de viering van 300 jaar Vrede van Utrecht 1713 zijn de Vrede en de vredesonderhandelingen te Utrecht als historische gebeurtenis hopelijk voorgoed aan de vergetelheid ontrukt.
Bronnen
- Augustinus Freschot, Amoureuze en pikante geschiedenis van het congres en de stad Utrecht: Augustinus Freschots verhaal achter de Vrede van Utrecht, 2013.
- D. Onnekink, R. de Bruin, De Vrede van Utrecht (1713), 2013.
- P.N. Visscher (E. Harskamp), Journaal of dagelijxe annotitie van ’t gene omtrent de vredehandelingen tot Utrecht de heeren, daertoe den 16 December 1711 van stadswege gecommitteert, is voorgekomen, Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht.
- A.J. Veenendaal, De briefwisseling van Anthonie Heinsius 1702-1720, 1976.
- J. Wagenaar e.a., Vaderlandsche historie vervattende de geschiedenissen vervattende de geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, Vol. 17, 1757.
- Peace of Utrecht (UU).
Gepubliceerd: 07-01-2013 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 24-01-2023.
