Rechtsgeschiedenis Utrecht

Deze pagina bevat links naar bronnen voor de bestudering van de rechtsgeschiedenis van Utrecht. Het betreft rechtshistorische bronnen uit de stad Utrecht, zowel uit de middeleeuwen als daarna. De links verwijzen onder meer naar archieven en indexen van het Hof van Utrecht, het Gerecht Utrecht, Rechtbank Utrecht en Gerechtshof Utrecht.

Naast archieven en indexen staan hier links naar processtukken en sententies van het Hof van Utrecht en het Gerecht Utrecht. Ook worden hier ordonnanties, instructies op de stijl van procederen en literatuurbronnen verzameld. Voor overige ordonnanties, zie de pagina Geschiedenis Utrecht. Voor het register van transporten en plechten, zie de pagina Huizenonderzoek.

NB. Mocht een stuk in de collectie van Het Utrechts Archief nog niet gedigitaliseerd zijn, dan kan een verzoek daartoe worden gedaan via de icoon “Scannen op verzoek”, naast de beschrijving van het archiefstuk.

Middeleeuwse rechtsbronnen en rechtspraak Utrecht

archieven

• Archief van de raad: Keurboeken en registers van raadsbesluiten (Utrechts Archief).
• Dit boeck is geheten die Roese, register van raadsbesluiten, 1361-1454 (Utrechts Archief).
• Buurspraakboek of Luiboek, 1385-1391, 1396-1536, 1542-1555, 1560-1579 (Utrechts Archief).
• Registers van getuigenverhooren voor keurmeesters van den raad wegens ‘vechtkoeren’; met aanteekening der in sommige dier zaken door den raad gewezene vonnissen, 1477-1528 (Utrechts Archief).
• Rechtspraak van de raad (Utrechts Archief)
• Archief van de schepenbank (Utrechts Archief).

transcripties

• S. Muller, De middeleeuwsche rechtsbronnen der stad Utrecht, deel 1, deel 2.
  • Deel 1: Liber albus (p. 1), Liber hirsutus minor (p. 69), ’t Roede boeck (p. 151), Die roese (p. 181).
  • Deel 2: schepenrecht, ordonnanties en stijl van procederen.
• J.C. Overvoorde en J.G.C. Joosting, De Gilden van Utrecht tot 1528, deel I, 1897, deel II, 1896.
• H. Wstinc, Het rechtsboek van den dom van Utrecht.
• R. Fruin, De middeleeuwsche rechtsbronnen der kleine steden van het nedersticht van Utrecht, deel I, deel II.
• Transcripties van stukken uit toegangsnr. 701-3: stadsarchief 1122-1577, schepenen (HUA).
• Transcripties Buurspraakboek 1385-1579 (HUA).

processtukken

• Registers van getuigenverhoren voor keurmeesters van de raad wegens ‘vechtkoeren’; met aantekening der in sommige dier zaken door de raad gewezen vonnissen, 1477-1528.
• Informatiën (getuigenverhoren voor schepenen-commissarissen) in civiele zaken, gedeeltelijk op vraagpunten (interrogatoriën) van partij, 1554-1577.

Hof van Utrecht

algemeen

• Archief van het Hof van Utrecht (Utrechts Archief).
• “Registre soe van civile als criminele commissiën ende anders”, registers van commissiën, aan de verschillende raadsheren opgedragen, 1633-1795, 1803-1811.

criminele processen en sententies

• Alfabetische naamindices op de “criminele informatiën”, 1700-1811 (Utrechts Archief).
• Index op criminele sententies Hof van Utrecht 1513-1811 (Utrechts Archief).
• Registers van criminele sententies Hof van Utrecht, 1530-1811 (Utrechts Archief).
• Registers van processtukken, van de lagere gerechten overgebracht naar het hof bij de behandeling van die zaken in appel, 1609-1810 (Utrechts Archief).

civiele processen en sententies

• Rol van het hof, 1549-1811 (Utrechts Archief).
• Minuten van civiele sententies, 1628-1811 (Utrechts Archief).
• Registers van civiele sententies, 1530-1811 (Utrechts Archief).
• Declaraties van kosten betreffende civiele procedures, voor het hof gevoerd, 1685-1811 (Utrechts Archief).
• Index op processtukken van raadsheren van het Hof van Utrecht, 1583-1811 (pdf).

gedrukte processtukken en sententies

• Copien vande sententien, ofte vonissen binnen Utrecht gewesen, teghens verscheyden personen, die ghecomplotteert ende voorghenomen hadden, omme den Heere Commandeur ende Crijchsvolck […] te vermeesteren, ende de E. Heeren Staten Slandts van Utrecht te overvallen, om te brenghen […], 1611 (books.google.nl).
• Uyt crachte van twee distincte appoinctementen vanden E. Hove van Utrecht, ghedateert den eersten Novembris 1636 … wort … verdachvaert Joffrouw Margereta van Ysendoorn, omme … te compareren voor den gemelten hove … ende aldaer t’aenhooren alsulcken eisch … ter saecke de selve joffrouw van Ysendoorn met Jo. Adriaen Ram in overspell leeft ende in die staet een kindt byden selven Ram heeft over gewonnen.
• Aengevangen procedueren tot Uuttrecht tegens Renatus Des Cartes, ter oorsaecke van twee sijne diffamatoire gheschriften of fameuse libellen, 1643 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Sententien by den Hove van Utrecht ghearrest. jegens Peter Otten anders genaemt Peter de Reus, Jacob Sweeren ende Tyman Aertsen, Gepronunc. den 29en Julij 1651 (books.google.nl).
• Sententien by den Hove van Utrecht gearresteert jegens Dirck van der Horst Rooms Pr., Jan Janssz de Bree ende Justus Hallingh. Gepronunc. … op den 10en Apr. 1652 (books.google.nl).
• Abstract en bewijs, van proceduren tot Utrecht, tusschen Joan Webster, ridder, baronet, heer van Wulvenhorst, enz. … ende de heeren Justus Baeck, Gilbert Philips de Flinis en Jan Buys ter andere zijde, voorden ed. mo. heeren Gerard van der Nijpoort, en Abraham van Kerckraed, Raden Ordinaris in den ed. Hove Provinciael van Utrecht, als commissarissen van de voorsz. Hove, en condemnatie daer op gevolght op versoeck van de heeren Pieter Schaep, Gilbert Philips de Flinis en Jan Buys, 1670 (books.google.nl).
• Actie van Salaris en Verschot, tot laste van Henry Howard van Nortfolck, sone van den Grave van Arondel … te koop. Mitsgaders een requeste van Richard Terbruggen, advocaet voor den Ed: Hove van Utrecht; aen syne Hoogheyt Prince Robbert, 1682 (books.google.nl).
• Sententie, by den Ed: Hove Provinciaal van Utrecht den 18. April 1705 gepronuncieert jegens Jan Adolfs, alias Cleyn Jan, of Jantje de Snijer, 1705 (books.google.nl).
• Sententie, by den Ed: Hove Provinciaal van Utrecht den 18. April 1705 gepronuncieert jegens Aerrickje Cornelis de Wijs, 1705 (books.google.nl).
• Sententie, by den Ed: Hove Provinciaal van Utrecht, den 16. Julij 1707. gepron. jegens Jan Hendrickse, alias Caaten Jan, 1707 (books.google.nl).
• Proces, geventileert voor den Ed. Hove van Utrecht tusschen Dina van Spangen, wed. van Jan van Woudenberg, als moeder ende mombersse over haare onmondige dogter Dina van Woudenberg, impetranten in cas van defloratie, contra den Heere ende Mr. Petrus Burmannus, professor in de Academie alhier ged, 1709 (books.google.nl).
• Sententie, by den ed. hove Provinciaal van Utrecht den 24 july 1710 gepronuncieert jegens Cornelia Cornelis, geboortig van Honswyck, 1710 (books.google.nl).
• Sententie, by den ed. hove provinciaal van Utrecht den 22 december 1711. Gepronuncieert jegens Lubbert Hendrickse, 1711 (books.google.nl).
• Sententie by den Ed: Hove Provinciaal van Utrecht den 10. October 1739. gepronuncieert jegens Pieter Rykse Burghol, alias Roode Piet, 1739 (books.google.nl).

Gerecht Utrecht

archieven en indexen

• Archief van het Gerecht Utrecht, 1577-1795 (Utrechts Archief).
• Archief van het Gerecht Utrecht, 1795-1808 (Utrechts Archief).
• Archief van het Gerecht Utrecht, 1808-1813 (Utrechts Archief).
• Minuten van uitgaande brieven van het gerecht, houdende adviezen op verzoeken om gratie, verzoeken tot het gevangennemen van personen, het executeeren van vonnissen, vragen om inlichtingen enz., 1559-1577 (Utrechts Archief).

processtukken

•  “Crimineele stukken”: Verzameling van stukken betreffende het onderzoek wegens begane misdrijven en de vervolging van misdadigers door de schout, bevattende voornamelijk informatiën (getuigenverhoren) tot voorlopig onderzoek, die niet tot een vervolging aanleiding gegeven hebben, en processtukken met de gewezen vonnissen, door het gerecht aan de schout ter executie teruggezonden, Archief stad Utrecht, gerecht 1577-1795, 2244 (Utrechts Archief).

gedrukte processtukken en sententies

• Sententie uytgespr. by den Ed: Gerechte der Stadt Utrecht, jegens het valsch, en Calomnieusch libel [genaemt Concept van een instructie …] … Mitsg. tegens Jacob van Berck Griffier voor den Ed: Hove van Utrecht, 1655 (books.google.nl).
• De sententie wtgesproken by den ed. gerechte der stadt Utrecht ende volvoert … den 12 en 13 november, 1661 oude-stijl. Over Augustijn Vos ende Catharia [sic] Ridderbagh, borgers ende echte getroude luyden … Alsmede Pieter Vos soon van de voornoemde, 1661 (books.google.nl).
• Eygen ende orgineele sententie van Maria Jans, by den gerechte der stadt Utrecht, 1676 (books.google.nl).
• Sententie gepron. van den stadhuyse tot Utrecht op de 20 Oct. 1676 (books.google.nl).
• Sententie, by die vanden Ed: gerechte der stad Utrecht, gearresteert jegens mr. Johan Lieftingh, gewesene solliciteur militair. Gepronuncieert in de audientie van den stadthuyse aldaer. Op den xij. May 1682 (books.google.nl).
• Sententie, van Louis François van den Heeden, over de begane moordt, gedaen aen mr. Adriaen de Molenaer, des selfs zwaeger … den 3en may 1688. Ouden styl  (books.google.nl).
• Sententie, van Hendrick Carelse […] ge-executeert voor den stadthuyse t’Utrecht, den 22 januarij 1707 (books.google.nl).
• Sententie, van Mathys Egbertsz. van Daalen, ge-executeert … t’Utrecht, den 4 mey 1709 (books.google.nl).
• Proces geventileert voor den Ed. Gerechte van Utrecht tusschen den Heer ende Mr. Petrus Burmannus Professor in de Academie alhier. In cas van Injurien. Contra den Heer Daniel Voet, Medicinae Doctor, 1711 (books.google.nl).
• Sententien van Moses Levi, Marcus Levi … Sara Ysaks … Philip Symensz en Abr. Samuelsz. Geëxecuteert binnen Utrecht, den 8 october 1712 (books.google.nl).
• Sententie van Gerrit Evertsz. van de Weert, anders genaemt Geurt Evertsz. van Buuren, ge-executeert voor den stadhuyse t’Utrecht, den 1 october 1718 (books.google.nl).
• Sententie van Jan Rudolph, ge-executeert voor den stadthuyse t’Utrecht, den 8 september 1725 (books.google.nl).
• Sententie van Jan Becker, alias Col. Ge-executeert voor den stadthuyse t’Utrecht, op den 28 april 1736 (books.google.nl).
• Proces tot separatie in tafel, bedde en goederen tussen Isabella Bernard […] en Daniel Bernard, 1738 (books.google.nl).
• Sententie van Hendrik Jansz, ook genaamt Hendrik Jansz Grootvelt: Ge-executeert voor den stadthuyse t’Utrecht den 18 maart 1741 (books.google.nl).
• Sententie van Gerrit Aertse Vermeulen: Ge-executeert voor den stadhuyse t’Utrecht den 1. may 1745 (books.google.nl).
• Sententien tegen Christiaan Frederik Stuten en Adrianus Bemme, gepronuncieerd en geëxecuteerd voor den stadhuize te Utrecht, den 23 September 1780 (books.google.nl).
• Pleydoye in der zaake van Gisbert Timon van Paddenburg, boekverkoper en boekdrukker te Utrecht: Gerequireerden; contra Jonkh. Fredrik Christiaan Rynhard, baron van Rheede en Agrim, graaf van Athlone, vry heer van Amerongen … requirant. A. Hoevenaar, procureur van den gerequireerden. M. J. van Buuren, in de en vervangen hebbende L. van der pauw, procureur van den heere requirant, 1783 (books.google.nl).

Overig

• Publicatie. Alsoo Tryn van Groenendaal, oud 26 jaaren, kloek van postuur, wel gezet, blank, en bol van weezen, met bruyne ogen …, 1747 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).

Ordonnanties en Instructies op stijl van procederen

Hof van Utrecht

• Instructie van Karel V voor het Hof van Utrecht, 1531 (Utrechts Archief).
• Ordonnantie ende instructie op de styl ende manieren van procederen, diemen voorts aen sal houden voor den Hove van Utrecht, soo in civile als crimineele saecken, 1583 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Ordonnantie van de … Staten slandts van Utrecht over de platte landen vande provincie van Utrecht, beroerende die maniere van procederen ende andere saecken, aldaer occurrerende in d. 21 maart 1594 (books.google.nl).
• Ordonnantie vanden heeren Staten ‘sLandts van Utrecht over de platte landen vande provincie van Utrecht, beroerende die maniere van procederen ende andere saecken aldaer occurrerende, 1635 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Ordonnantie vande heeren Staten ‘sLandts van Utrecht over de platte landen vande provincie van Utrecht, beroerende de maniere van procederen ende andere saecken aldaer occurrerende, 1640 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Willem van der Muelen, Ordonnantie ende instructie op de stijl ende maniere van procederen, voor den hove van Utrecht, zoo in civile als crimineele zaken, Volume 1, 1706 (books.google.nl).
• Willem van der Muelen, Ordonnantie ende instructie op de stijl ende maniere van procederen, voor den hove van Utrecht, zoo in civile als crimineele zaken …: met eenige aantekeningen ende aanmerkingen op dezelve, 1707 (books.google.nl).

Gerecht Stad Utrecht

• Ordonnantie op de forme ende maniere van procederen, voorts aen te houden voor den Gerechte der stadt Utrecht, met begrootinghe der wedden vanden schout ende schepenen, als die ten dienst van partyen worden geemployeert, mitsgaders vant salaris vanden secretaris des voorschreven Gherechts, procureurs, deurweerders ende boden, 1636 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Costumen, usantien, policien ende stijl van procederen der stadt, jurisdictie ende vrijheydt van Utrecht gheapprobeert ende ghedecreteert by die Keys. Majest. als erf-heere der stadt, steden ende landen van Utrecht, inden jare ons Heeren Jesu Christi M.CCCCC.L noch hier achter ghevoecht d’Ordonnantie op d’executien ende gijselen voor den Gerechte van Utrecht, ghepronuntieert inden jare 1572 …, item … ’t Placcaet van ’t houwelijck …, met noch het Placcaet beroerende de successie van susters ende broeders kinderen …, item noch het Placcaet ende ordonnantie … beroerende de lossinghe van renten met een tafel om lichtelijck alle de rubrijcken ende artijckelen te moghen vinden, 1639.
• Provisionele naerder verclaringhe, nopende d’executie van sententien ende appoinctementen vanden Gerechte der stadt Utrecht, mitsgaders authorisatie op de heeren schepenen van den selven Gerechte, tot saken van cleynder importantie gecommitteert, 1665 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Costumen, usantien, policien ende stijl van procederen der stadt, jurisdictie ende vryheydt van Utrecht : geapprobeert ende gedecreteert by die Keyserl. Majesteyt als erf-heere der stadt, steden ende landen van Utrecht, inden jare ons Heeren Jesu Christi M.CCCCC.L, 1667 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Willem vanderMuelen, Costumen, usantien, policien ende styl van procederen, der stadt, jurisdictie ende vryheid van Utrecht: Geapprobeert ende gedecreteert by die Keyserlijke Majesteit, als erfheere der stad, steden en landen van Utrecht; in den jare Onses Heeren J. Christi M. C. C. C. C. C. L. met eenige aanmerkingen en aantekeningen op deselve, 1709 (books.google.nl).

Juridische adviezen

• Johannes Ketell, Utrechtsche consultatien, dat is, decisoire ende andere advisen … gemaeckt by de vermaertste rechts-geleerden .., Deel 1, 1671 (books.google.nl).
• Rudolf van Zyll, Utrechtsche consultatien, dat is, decisoire ende andere advisen … gemaeckt by de vermaertste rechts-geleerden .., Deel 1, 1676 (books.google.nl).
• Rudolf van Zyll, Utrechtsche consultatien, dat is, decisoire ende andere advisen … gemaeckt by de vermaertste rechts-geleerden .., Deel 2, 1684 (books.google.nl).
• Laurens van Lanckeren, Utrechtsche consultatien, dat is, decisoire ende andere advisen … gemaeckt by de vermaertste rechts-geleerden .., Deel 3, 1700 (books.google.nl).

Leges en salaris

• Lyste, volgens de welcke voortaen aen de deur-waerders der stadt Utrecht betaelt sal worden het salaris van hare ordinaris exploicten, 1671 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Lyste, volgens de welcke voortaen aende heeren schout, schepenen ende secretarisen des Gerechts der stadt Utrecht betaelt sullen worden hare respective leges, 1671 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).
• Lyste, volgens de welcke voortaen aende procureurs voor den Ed. Gerechte deser stadt voldaen ende by taxatie gepasseert sal worden haer salaris, 1671 (Universiteitsbibliotheek Utrecht).

Ordonnanties vroedschap van Utrecht

• Overige ordonnanties van de vroedschap van Utrecht zijn te vinden op de bronnenpagina Geschiedenis van Utrecht.

Rechtbanken 1811 (1810)-1838

• Archief van de Rechtbank van eerste aanleg arrondissement Utrecht, 1811-1838 (Utrechts Archief).
• Archief Rechtbank van koophandel te Utrecht.
• Archief Vredegerecht en Rechtbank van enkele politie kanton Utrecht.
• Archief Krijgsraad en Auditeur-militair.
• Archief Hoog Militair Gerechtshof (Nationaal Archief).

Provinciaal Gerechtshof Utrecht

Het Provinciaal Gerechtshof Utrecht heeft bestaan van 1838 tot 1876. Het hof zetelde in het Paleis van Justitie aan de Hamburgerstraat in Utrecht.

archieven en indexen

• Archief van het Provinciaal Gerechtshof Utrecht 1838-1875 (Utrechts Archief).

processtukken en arresten

• Registers van strafzaken; 1847 juli-1860 apr. 3 (Utrechts Archief).
• Processtukken van strafzaken in hoger beroep, 1838-1875, 1863-1865 nrs. 973-1042 (Utrechts Archief).
• Register van afschriften van arresten van de Hoge Raad in cassatie, waarbij arresten door het Provinciaal Gerechtshof van Utrecht gewezen, zijn vernietigd, 1838-1848 (Utrechts Archief).

overig

• Verslag van hetgeen is voorgevallen bij het Provinciaal Gerechtshof van Utrecht, voor zover de vice-president jhr. mr. J.C. Martens van Sevenhoven daarbij tegenwoordig was of daaraan deelnam, 1838-1848 (Utrecht Archief).

Arrondissementsrechtbank Utrecht

archieven en indexen

• Archief van de arrondissementsrechtbank Utrecht, 1838-1929 (1948) (Utrechts Archief).
• Archief Arrondissementsrechtbank Utrecht 1930-1949.
• Archief Arrondissementsrechtbank Utrecht 1950-1979.

vonnissen

• Burgerlijke vonnissen, 1934-1935 (Utrechts Archief).
• Registers van strafvonnissen, 1838-1929, met processen-verbaal, 1838-1877 (1908; Utrechts Archief).

overig

• Klapper op persoonsnamen op de registers van overschrijving van de contracten van vennootschap, 1838-1921 (Utrechts Archief).
• Registers van overschrijving van de contracten van vennootschap, 1878-1921 (Utrechts Archief).

Kantongerecht Utrecht

• Archief van het Kantongerecht Utrecht (1820) 1838-1929 (1936).
• Archief Kantongerecht Utrecht 1930-1949.
• Archief Kantongerecht Utrecht 1950-1979.
  .

Gepubliceerd: 13-12-2015 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 15-02-2024.