De grootste collectie van 17e-eeuwse Hollandse oude meesters is The Leiden Collection, eigendom van de zakenman Thomas S. (Tom) Kaplan en zijn echtgenote Daphne Recanati Kaplan. In de collectie bevindt zich een jeugdportret van Elisabeth Craeyvanger, eigenaresse van Janskerkhof 21.
Het Amerikaanse echtpaar Kaplan verzamelt sinds 2003 Nederlandse kunst uit de Gouden Eeuw. Zij noemen hun kunstverzameling The Leiden Collection, naar de geboorteplaats van de schilder Rembrandt van Rijn. Het echtpaar leent hun kunst uit aan musea. De catalogus van The Leiden Collection is sinds kort online in te zien.
Portretten familie Craeyvanger
In The Leiden Collection bevinden zich sinds 2009 tien portretten van de familie Craeyvanger. De serie bestaat uit Willem Craeyvanger (1615/1616-na 1673), zijn echtgenote Christina van der Wart (1620-1666) en hun acht kinderen (zes zonen en twee dochters). Het is de enige nog complete 17e-eeuwse portretreeks van één gezin.
Willem Kraijenvanger en Christina vande Wart, zoals hun namen in het trouwboek werden genoteerd, trouwden op 20 november 1639 in Arnhem. Zij kregen negen kinderen. Acht kinderen werden geportretteerd; het negende kind stierf jong.
De vier oudste kinderen, Jan, Willem, Reijnder en Engel, werden geschilderd door Gerard ter Borch (1617-1681). De portretten van de vier jongste kinderen, Peter, Gerrit, Lijsbeth en Naleke, worden toegeschreven aan Ter Borch’s leerling Caspar Netscher (ca. 1639-1684), die ook hun moeder Christina van der Wart heeft geportretteerd. Vader Willem Craeyvanger werd geschilderd door Paulus Lesire (1611-1654).
Portret Lijsbeth Craeyvanger in Leiden Collection
Lijsbeth Craeyvanger werd op 20 januari 1653 gedoopt in Arnhem. Zij werd in het doopboek ingeschreven onder de doopnaam Elijsabeth. Vermoedelijk werd zij in huiselijke kring Lijsbeth genoemd.
Lijsbeth Craeyvanger was vijf jaar oud toen zij werd geschilderd. Haar portret meet 56.5 x 41 cm. Kunsthistorica Ariane van Suchtelen schrijft op de website van The Leiden Collection over haar portret en dat van de andere drie jongste kinderen:
Netscher completed the series by painting the portraits of the younger children—Peter, Gerrit, Lijsbeth, and Naleke—at the ages of eight, seven, five, and three, respectively. Each child stands next to a table covered with a cloth. Although Netscher sought to connect these portraits to those of the older children by faithfully following the style of his teacher, his execution is slightly less subtle and the interaction between the pairs less convincing. Peter rests his hand on his hat, which lies on the table. Gerrit, the youngest of the brothers and still wearing a skirt, points to a birdcage. The girls’ portraits feature flowers—Lijsbeth’s are on the table, Naleke’s in her apron—perhaps as symbols of youth and growth. They both wear remarkably large pearl pendants, which seem very heavy indeed for girls of their tender age. Although their faces are well captured, the four children painted by Netscher look somehow doll-like, as though standing less firmly on their feet. The four oldest boys, who are depicted without tables, form stronger, more coherent pairs owing to their complementary poses, gestures, and attributes; by contrast, the four youngest children stand rather stiffly and have little contact with one another. The difficulty Netscher had in depicting the hands, which display almost no detail, and the foreshortening of the arms also suggests a lack of experience. Compared with Ter Borch, Netscher made greater use of dark contours in the rendering of the clothing, as evidenced most clearly by the portrait of Peter.
Lijsbeth en Naleke
In 1672 werd Lijsbeth lidmaat in Elst (Gld). Zij werd ingeschreven onder haar doopnaam Elisabeth. Haar zusje Naleke heb ik niet kunnen vinden in het lidmatenregister.
In 1673 trouwde Lijsbeth met de Utrechtse jurist Arnold Everdingen van der Nypoort, weduwnaar van Maria Anna van de Velde. Bij het opstellen van de huwelijkse voorwaarden, in augustus 1673, werd zij Elisabeth Crayvangers genoemd. Elisabeth Crayvangers werd geassisteerd door haar vader, die in Elst woonde, en haar broer Willem Craeyvanger, die commis in Den Haag was. De naam Lijsbeth wordt na haar huwelijk – in ieder geval in akten – niet meer gebruikt.
In 1677 verloofde haar jongere zusje zich met Johannes van Reysingen. Naleke wordt in de huwelijkse voorwaarden van 20 juni 1677 Alida Craeyvangers genoemd. Alida Craeyvangers woonde volgens de akte in Utrecht, vermoedelijk bij haar zus en zwager die haar bij het opstellen van de huwelijkse voorwaarden assisteerden.
Naleke was op 4 april 1655 in Arnhem gedoopt onder de naam Naeleken. Of de naam Alida een vergissing was of vaker werd gebruikt, kan niet worden gecontroleerd. Zij komt verder niet voor in de index op het notarieel archief in Utrecht.
Mogelijk heeft haar voorgenomen huwelijk geen doorgang gevonden. Volgens Van Suchtelen overleed Naleke in 1676, op 21-jarige leeftijd. Achter op haar portret zou zich een oud etiket bevinden waarop staat zij ‘in een klooster gestoken’ was. Zij vermoedt dat Naleke na het overlijden van haar moeder toen zij elf was, is opgevoed door een katholieke oom en tante. Dat zou kunnen verklaren waarom Naleke niet terug te vinden is in het lidmatenregister van Elst.
Janskerkhof 21 Utrecht
Arnold Everdingen van der Nypoort erfde de helft van het perceel Janskerkhof 21 van zijn moeder Odilia van Vianen. Op het perceel Janskerkhof 21 stonden in die tijd twee woningen, die – naar ik aanneem – werden verhuurd. Het echtpaar Van der Nypoort woonde aan de Springweg, vermoedelijk in het huis dat hij van zijn moeder had geërfd.
In februari 1694 kochten Arnoldt de Everdingen van der Nypoort en Elisabeth Craeyevanger (nog) een huis aan de westzijde van de Springweg. Arnold d’Everdingen van der Nypoort overleed op 29 januari 1695 op de Springweg, nalatende zijn vrouw met mondige kinderen. Hij werd begraven in de Buurkerk.
Op 8 december 1696 kocht Elisabeth Craeyvanger, weduwe van Arnold Everdingen van der Nypoort, ook het andere eigendomsdeel (“de helfte van twee huysingen, erven ende hooven“) van Janskerkhof 21.
Enkele maanden eerder had Elisabeth Craeyvanger zich verloofd met Jacob Snoeukart. Of er een huwelijk heeft plaatsgevonden is echter de vraag. Ook in latere akten wordt zij steevast weduwe van Arnold van Nypoort genoemd. Zo sloot de weduwe Elisabeth Craeyvanger, geassisteerd door haar zoon Folpert Servaes van der Niepoort, in 1703 een akkoord met de eigenaar van de stal op Janskerkhof 20, over een gemeenschappelijke muur tussen hun percelen.
Op 1 januari 1712 gaf Elisabeth Craeyvanger samen met haar zoon procuratie aan procureur Pronckert om de twee huizen op het perceel Janskerkhof 21 aan de ontvanger Adriaen Gentman te transporteren. Zij ondertekende de akte met E Craivanger Weduwe Nypoort.
Provenance onderzoek Christie’s
De schilderijen zijn niet alleen interessant vanwege het feit dat een Utrechtse werd geportretteerd, maar ook vanwege de herkomstgeschiedenis van de portretten. Het echtpaar Kaplan kocht de portretten in 2009 op een veiling van Christie’s in Amsterdam. Uit de op de website van The Leiden Collection vermelde gegevens, die afkomstig zijn van Christie’s, volgt dat de portretten voor een lange periode in Utrecht moeten zijn geweest. Ze moeten op de Drift en op de Kromme Nieuwegracht hebben gehangen.
– Willem Craeyvanger (1615/16–after 1666) and Christine van der Wart (1620–66), Arnhem; by descent to their second son, Willem Craeyvanger (1643–after 1712) and Maria van Ommen; by descent to their second son, Gijsbert Craeyvanger (born ca. 1700), and Geertruida Margaretha Bongers (born ca. 1705); by descent to their second son, Gijsbert Craeyvanger (born ca. 1730), and Geertruida Klingen (1737–1817), Utrecht; by descent to their third son, Willem Craeyvanger (born ca. 1762), and Sophia Florentina Hovij (1751–1830); by descent to their second son, Lodewijk Craeyvanger (1788–1859), and Maria Alexandrina Kennedy (1793–1871), Utrecht; by descent to their son Willem Craeyvanger (1820–73) and Jacoba Theodra Steijn Parvé (born 1827), Deventer; by descent to their eldest daughter, Louise Maria Craeyvanger (1854–1924), Naumburg a/d Saale; by descent to her sister Jacoba Theodora Craeyvanger (1856–1938), Naumburg a/d Saale; by descent to Maria Louise van Limburg Stirum-Luden (1886–1962), and Samuel John van Limburg Stirum (1879–1963), Olst; by descent to the family members (sale, Christie’s, Amsterdam, 6 May 2009, no. 78, as by Gerard ter Borch II; no. 79, as by Paulus Lesire; and no. 80, as by Gerard ter Borch II and studio [Johnny van Haeften, Ltd., London, 2009]).
– From whom purchased by the present owner.
Deze provenance is mijns inziens niet geheel juist. Waar de fout zit, zal hieronder blijken.
Provenance Craeyvanger portretten in The Leiden Collection
Willem Craeyvanger liet bij leven zijn gezin portretteren. Het echtpaar woonde aanvankelijk in Arnhem. Na het overlijden van Christina van der Wart is Willem Craeyvanger vermoedelijk naar Elst verhuisd. Dochter Lijsbeth werd daar als gezegd in 1672 lidmaat.
Geërfd door Willem Craeyvanger jr.
Na het overlijden van Willem Craeyvanger kwamen de portretten in handen van zoon Willem Craeyvanger (1643-na 1712). Willem Craeyvanger was, zo werd hierboven al gemeld, ten tijde van het huwelijk van zijn zuster Elisabeth commis in Den Haag. Hij was in 1670 getrouwd met Maria van Ommen. Zij lieten enkele kinderen in Den Haag dopen. De doopgegevens van de zoon aan wie zij de portretten nalieten, zijn echter nog niet gevonden.
Drift 15 Utrecht
Willem Craeyvanger en Maria van Ommen lieten de portretten na aan hun tweede zoon Gijsbert Craeyvanger. Gijsbert Craeyvanger komt voor op deze website, als eigenaar en bewoner van Drift 15. Zijn doopgegevens zijn weliswaar nog niet gevonden, maar uit een akte van 1800 volgt onomstotelijk dat hij een zoon van Willem Craeyvanger en Maria van Ommen was.
Gijsbert Craeyvanger (ca. 1700-1778) trouwde in 1734 met Geertruida Margaretha Bongart (1713-1787). Zij hebben op diverse plaatsen in de stad gewoond. In 1744 (doopakte) woonden zij in de Nobelstraat.
In 1754 kochten Gijsbert Craeyvanger en Geertruida Margaretha Bongart Drift 15. Zij gebruikten dit huis als woonadres. Het kan dus haast niet anders dan dat de tien portretten vanaf die tijd op Drift 15 hebben gehangen.
Gysbert Craeyvanger overleed op 26 april 1778, wonende op de Nieuwegraft over het Janskerkhof, nalatende zijn vrouw en zes mondige kinderen. Geertruyd Margaretha Bongart overleed op 26 november 1787, “op het St. Janskerkhof”, nalatende vijf mondige kinderen.
Volgende stap in Christie’s provenance research onjuist
Christie’s stelt dat de portretten na het overlijden van Gijsbert Craeyvanger en Geertruyd Margaretha Bongart in handen zijn gekomen van hun tweede zoon Gijsbert Craeyvanger. Doopgegevens konden zij kennelijk niet vinden, maar zij schatten zijn geboorte op omstreeks 1736. Deze Gijsbert Craeyvanger, zo stelt Christie’s verder, was getrouwd met Geertruida Klingen (1737-1817). Gijsbert Craeyvanger en Geertruida Klingen zouden de portretten hebben nagelaten aan hun derde zoon Willem Craeyvanger (geboren omstreeks 1762), die getrouwd was met jonkvrouwe Sophia Florentina Hovij (1751-1830).
Het ontbreken van doopgegevens van zowel Gijsbert als Willem had echter een bel moeten doen rinkelen. Een korte blik in de indexen van Het Utrechts Archief is genoeg om akten te vinden waaruit kan worden geconcludeerd dat deze constructie onjuist is.
Gijsbert’s echtgenote Geertruida Klingen (niet 1737 maar: 1739-1817) was een dochter van Albertus Klingen en Hendrika van Erp. In 1766 stond Albertus Klingen borg voor zijn schoonzoon. Geertruida en haar zuster Johanna erfden het huis van hun ouders aan de Wysteeg (scheidingsakte, 1787). Gijsbertus Kraaijvanger overleed in mei 1806, in de Lichte Gaard. Geertruida Klinge overleed in 1817 op Lichte Gaard F 134, ten huize van haar zoon Hermanus Craeijvanger (= Lichte Gaard 5; BS Utrecht 1817 O, aktenr. 1189). Hermanus Craeijvanger (1782-1849) was volgens de akte paruikmaker van beroep.
Het is al vanwege het te grote standsverschil tussen renteniers aan de Drift en ambachtslieden aan de Lichte Gaard duidelijk dat Gijsbert Craeyvanger en Geertruida Klingen niet in deze provenance thuishoren. Er was nog een familie Craeyvanger in Utrecht, waarin de naam Herman voorkwam. Het zou me daarom niet verbazen als deze Gijsbert tot die andere – vermoedelijk minder gegoede – familie behoorde.
Willem Craeyvanger (1737-1806)
Dat Christie’s geen doopgegevens kon vinden, is niet verwonderlijk. Gijsbert Craeyvanger en Geertruyd Margaretha Bongart hadden geen zoon Gijsbert, zo blijkt onder meer uit het testament van haar broer Engelbert Nicolaas Bongart.
Het echtpaar had wél een zoon Willem, gedoopt in 1737. Willem Craeyvanger komt onder meer voor in een executeursbenoeming, een scheidingsakte en een attestatie. Het is déze Willem Craeyvanger die getrouwd was met jonkvrouwe Sophia Florentina Hovij (1750!-1830).
Willem Craeyvanger overleed op 26 juli 1806, op de Kromme Nieuwegracht, nalatende zijn vrouw en minderjarige kinderen. Hij werd begraven in de Nicolaikerk.
Kromme Nieuwegracht 34 (oud)
Willem Craeyvanger en Sophia Florentina Hovij lieten de portretten na aan hun zoon Lodewijk Craeyvanger (1788-1859). Lodewijk Craeyvanger trouwde in 1818 in Maarssen met Marie Alexandrine Kennedy (1793-1871). Het echtpaar woonde aan de Kromme Nieuwegracht, vermoedelijk zijn ouderlijk huis, op de plek waar nu het schoolgebouw van het St. Gregorius College staat.
Lodewijk Craeijvanger overleed in 1859, op Kromme Nieuwegracht G 350 (=34; BS Utrecht 1859 O, aktenr. 45).
Deventer – Naumburg – Olst
Hierna zijn de portretten naar Deventer verhuisd, waar hun zoon Willem Craeyvanger (1820-1873) en diens echtgenote Jacoba Theodora Steijn Parvé (1827-?) woonden. Zij waren in 1853 in Groningen getrouwd. Willem Craeyvanger was controleur der belastingen.
Vanuit Deventer verhuisden de portretten naar het buitenland. Hun oudste dochter Louise Marie Craeyvanger (1854-1924) woonde in Naumburg aan de Saale. Zij liet de portretten na aan haar zuster Jacoba Theodora Craeyvanger (1856-1938).
Vervolgens werden de portretten vermaakt aan Marie Louise van Limburg Stirum-Luden (1886-1962) en Samuel John van Limburg Stirum (1879-1963). Marie Louise Luden was een kleindochter van Marie Louise Craeyvanger (1824-1908). De portretten hingen in Huis Spijkerbosch in Olst.
Het echtpaar Van Limburg Stirum liet de portretten na aan familie.
The Leiden Collection
In 2009 werden de portretten bij Christie’s Amsterdam geveild en gekocht door het Amerikaanse echtpaar Tom Kaplan en Daphne Recanati Kaplan voor hun The Leiden Collection.
Wie de portretten wil zien hoeft echter niet naar de Verenigde Staten van Amerika. Het echtpaar Kaplan geeft de portretten steeds voor een periode in bruikleen aan musea, ook in Nederland. De schilderijen hebben onder meer al in het Bonnefantenmuseum in Maastricht gehangen.
Uitgeleend aan Museum de Fundatie Zwolle
Op dit moment bevinden de schilderijen zich in Museum de Fundatie in Zwolle, dat de portretten geregeld tentoonstelt. Zo maakten zij van 29 september 2013 – 18 september 2016 zij deel uit van een expositie van Museum De Fundatie in Zwolle over Gerard ter Borch en Caspar Netscher. In 2017 waren zij onderdeel van een expositie van pasteltekeningen van Bob Dylan. Raadpleeg de website van het museum als je wilt weten of de portretten momenteel te zien zijn.
Bronnen
- Arjen Ribbens, De Craeyvangertjes zoeken z.s.m. een nieuw huis, NRC Handelsblad 18 april 2009.
- Ariane van Suchtelen, Elisabeth Craeyvanger, Website The Leiden Collection.
- Ariane van Suchtelen, De hele familie Craeyvanger, Bonnefantenmuseum, zaalboekje tentoonstelling 2013.
Gepubliceerd: 24-01-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 02-04-2022.
