Op 31 januari 1854 werd het Koninklijk-Nederlandsch Meteorologisch Instituut opgericht. Het KNMI had als zetel Utrecht. Buys Ballot, de initiatiefnemer en eerste hoofddirecteur van het KNMI, woonde op Drift 11 Utrecht. Daar bedacht hij ook de Wet van Buys Ballot.
Het KNMI werd opgericht bij Koninklijk Besluit van 31 januari 1854, no. 61. Het KNMI werd gevestigd op Sonnenborgh, bij de sterrenwacht. Initiatiefnemer voor de oprichting van het instituut was buitengewoon hoogleraar Christophorus Henricus Dedericus Buys Ballot (1817-1890).
C.H.D. Buys Ballot
De hoofddirecteur van het Instituut werd volgens het KB door de koning benoemd, op voordracht van de minister van Binnenlandse Zaken. De eerste hoofddirecteur werd hoogleraar Buys Ballot.
Christophorus Henricus Dedericus Buys Ballot, zoon van de predikant Antonie Jacobus Buijs Ballot en Geertruida Francoisa Lix-Raven, was geboren in Kloetinge (Zeeland). Christophorus studeerde, net als zijn vader, aan de Utrechtse universiteit. In 1844 promoveerde hij. Buys Ballot startte zijn loopbaan als lector geologie en mineralogie te Utrecht. In 1847 werd hij benoemd tot buitengewoon hoogleraar wis- en natuurkunde.
Buys Ballot trouwde in 1848 met Elisabeth Hester (Betsy) Thierry de Bije (1817-1850) (BS Utrecht 1848 H, aktenr. 188). Het echtpaar is vermoedelijk direct na het huwelijk op Drift 11 Utrecht gaan wonen. Hun dochter Francina Geertruida Jacoba (1849-1850) werd op Drift 11 geboren (BS Utrecht 1849 G, aktenr. 646).
Hun zoon Cornelis Sebastiaan werd geboren op 23 november 1850 (aktenr. 1499). Vier dagen na zijn geboorte overleed zijn zusje Francina Geertruida Jacoba (aktenr. 1065). Zijn moeder Elisabeth Hester Thierry de Bije overleed anderhalve week daarna, op 7 december 1850 (aktenr. 1104).
Cornelis Sebastiaan werd pas veel later in het bevolkingsregister op Drift 11 ingeschreven. Mogelijk heeft hij, in verband met het overlijden van zijn moeder en zusje, de eerste jaren van zijn leven elders doorgebracht. Wellicht komen we daar achter als het Utrechtse bevolkingsregister uit deze periode is geïndexeerd.
Op 24 januari 1856 hertrouwde hij met Augustina Fredrica Carolina Hoogeveen (1827-1879) (BS Utrecht 1856 H, aktenr. 19). Het echtpaar kreeg op Drift 11 twee kinderen, in 1858 en 1860.
Oprichting KNMI
Het KNMI werd opgericht bij Koninklijk Besluit van 31 januari 1854, no. 61. Het KB werd gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant van 5 februari 1854 (Delpher):
Het gebouw van het KNMI kreeg een plek op het terrein van de sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht (voor de volledige plattegrond, zie HUA, catalogusnummer 216215).
De leiding van het meteorologisch instituut en het observatorium kwam in handen te liggen van een hoofddirecteur. Bij KB van 31 januari 1854 no. 62 (Delpher) werd dr. C.D.H. Buijs Ballot benoemd tot hoofddirecteur. Dr. F.W.C. Krecke werd benoemd tot directeur waarnemingen te land en directeur van het observatorium.
Op de website van het KNMI wordt over de oprichting geschreven:
“Een belangrijke verdienste van Buys Ballot waren zijn initiatieven tot internationale samenwerking. Ruim voor hij zijn plannen voor een weerinstituut rond had, maakte hij een reis door Europa. Hierin viel het hem op dat in Brussel en een aantal andere plaatsen het sterrenkundig en meteorologisch instituut op dezelfde plaats stonden. Dit bracht hem op het idee om bij de sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht ook een meteorologisch instituut onder te brengen.
Buys Ballot schetste zelf de basis voor het bouwplan waarmee de stadsarchitect aan de gang kon. Op 15 september 1853 legde Koning Willem III de eerst steen. De sterrenwacht met het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) was in 1854 gereed.”
Wet van Buys Ballot
Overigens dateert niet alleen de oprichting van het KNMI, maar ook de publicatie van de Wet van Buys Ballot uit de periode dat hij op Drift 11 Utrecht woonde. De Wet uit 1857 toont het verband aan tussen wind en luchtdruk. Hij diende zijn bevindingen zowel in bij de Franse Académie des Sciences, als bij de Nederlandse KNAW.
De vorm waarin de Wet van Buys Ballot tegenwoordig bekend is houdt in:
De wind waait van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied met een afwijking naar rechts als je op het noordelijk halfrond bent, door de draaiing van de aarde om zijn eigen as. Of anders gezegd: Als je op het noordelijk halfrond met je rug tegen de wind staat, bevindt een hogedrukgebied zich rechts en een lagedrukgebied links.
De Amerikaanse meteorologen James H. Coffin en William Ferrel hadden het verband tussen wind en luchtdruk al eerder op schrift gesteld. Buys Ballot was echter de eerste die empirisch bewijs voor de theorie wist te leveren.
In 1857, het jaar waarin zijn waarnemingen die de naam Wet van Buys Ballot hebben gekregen werden gepubliceerd, werd hij benoemd tot gewoon hoogleraar wis- en natuurkunde aan de Universiteit Utrecht.
Tot slot
Buys Ballot verhuisde met zijn gezin in 1862 (vóór mei 1862) van Drift 11 naar Nobelstraat 10 Utrecht (BS Utrecht 1862 G, aktenr. 736; toen nog Zonstraat G 481/3). Op 18 september 1888 ging hij met emeritaat. Na zijn overlijden werd hij als directeur van het KNMI opgevolgd door Maurits Snellen. Maurits Snellen (1840-1907) was een jongere broer van professor Herman Snellen, bewoner van Drift 13.
Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut verhuisde in 1897 naar De Bilt, waar het nog steeds gevestigd is.
Bronnen
- C.H.D. Buys-Ballot, “Note sur le rapport de l’intensité et de la direction du vent avec les écarts simultanés du baromètre”, Académie des sciences (France). Comptes rendus hebdomadaires, TOME XLV, JUILLET – DÉCEMBRE (1857), pp. 765–768 (Utrecht University Repository).
- E. van Everdingen, C.H.D. Buys Ballot 1817-1890. Daamen, Den Haag / De Sikkel, Antwerpen 1953, dbnl.
- Verslagen en mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Afdeeling Natuurkunde, Zevende Deel, 1858, p. 75-77 (google books).
- Catalogus Professorum, Universiteit Utrecht.
- Website KNMI.
Gepubliceerd: 31-01-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 05-03-2024.
