Het AD, 18-12-2017 kopt: “Monumentenorganisatie wil beeld Jan van Nassau op Domplein niet verplaatsen”. Volgens het dagblad vindt de landelijke monumentenorganisatie het Cuypersgenootschap dat het standbeeld van Jan van Nassau op de huidige plek op het Domplein moet blijven staan.
Oorspronkelijk was het echter de bedoeling dat het standbeeld van Jan van Nassau niet op het Domplein, maar op het Janskerkhof zou worden geplaatst.
Jan van Nassau
Jan van Nassau (1536-1606) was een jongere broer van Willem van Oranje. Het Nederlandse koningshuis stamt van hem af, via zijn zoon Ernst Casimir (1573-1632) en diens echtgenote Sophia Hedwig van Brunswijk-Wolfenbüttel (1592-1642).
Jan van Nassau speelde een belangrijke rol in de totstandkoming van de Unie van Utrecht. Een standbeeld van Jan van Nassau staat sinds 1883 op het Domplein in Utrecht.
Gemor over verplaatsing van standbeeld Jan van Nassau
De Gemeente Utrecht vindt de plek van het standbeeld van Jan van Nassau niet meer passend na de recente opknapbeurt van het Domplein. Het standbeeld staat precies op de markering van de Sint Salvatorkerk, een van de drie verdwenen kerken die weer zichtbaar zijn gemaakt in de straatstenen. In april 2017 werd daarom naar een andere locatie voor het beeld gezocht (DUIC, 14-04-2017). In mei 2017 werd bekend dat het standbeeld wel op het Domplein zal blijven staan, maar ongeveer tien meter naar achter wordt geplaatst, in de buurt van de Runesteen (RTV Utrecht, 31-05-2017).
Het AD bericht nu dat het Cuypersgenootschap tegen de verplaatsing is. ,,Het Cuypersgenootschap is van mening dat de verplaatsing van dit beeld een onnodige aantasting vormt van dit belangrijke historische stadsgezicht. Het feit dat het beeld al sinds zijn ontstaan op deze plek staat heeft een grote betekenis en is kenmerkend voor de historische gelaagdheid van het plein”, stelt de stichting volgens het AD. Het Cuypersgenootschap is een vereniging die zich inzet voor behoud van bouwkundig erfgoed uit de negentiende en twintigste eeuw in Nederland. Het AD bericht verder:
“De afbeelding van Jan van Nassau is het oudste standbeeld in de binnenstad. Het Cuypersgenootschap spreekt van een voor Utrecht uniek 19de eeuwse standbeeld voor een held van het vaderland. ,,Tevens is het een belangwekkend onderdeel van het historisch gegroeide ensemble van gebouwen, open ruimte en groen op het Domplein.”
Het genootschap heeft de gemeente gevraagd het standbeeld te beschermen als gemeentelijk monument. Het beeld stamt uit 1883 als gedenkteken voor het sluiten van de Unie van Utrecht in 1579. Graaf Jan van Nassau was initiatiefnemer van de overeenkomst, die ook wel gezien wordt als de eerste grondwet van Nederland.”
Jan van Nassau op het Janskerkhof
Zou iemand nog weten dat het oorspronkelijk de bedoeling was om het beeld van Jan van Nassau op het Janskerkhof te plaatsen?
In januari 1880 deed de commissie voor het standbeeld van Jan van Nassau een verzoek aan de Gemeenteraad van Utrecht voor een plek op het Janskerkhof (Het nieuws van den dag : kleine courant, 24-01-1880, Delpher):
Bij den Gemeenteraad van Utrecht is gisteren ingekomen een verzoek van de hh. Schubart c s., om aanwijzing van een stuk gemeentegrond op het St Janskerkhof, voor de plaatsing van het standbeeld van Graaf Jan van Nassau.
Dit korte bericht werd door alle landelijke kranten overgenomen. In april 1880 werd een prijsvraag uitgeschreven voor het ontwerp van het standbeeld op het Janskerkhof (Het nieuws van den dag : kleine courant, 6 april 1880, Delpher):
Binnenlandsch Nieuws
— 5 April. — Door de hoofdcommissie voor het standbeeld van graaf Jan van Nassau is eene prijsvraag uitgeschreven voor het ontwerp van dit standbeeld, den graaf op zoodanige wijze voorstellende, dat de aanleiding tot de oprichting van het standbeeld: de herdenking van het stichten der Unie voor 300 jaar, daarbij duidelijk uitkomt.Het voornemen bestaat dit standbeeld te plaatsen op het St. Janskerkhof; het moet eene hoogte hebben van minstens 3 meter en van brons gegoten worden. De kosten van uitvoering mogen niet hooger zijn dan f 30,000.
Aan het best gekeurde ontwerp wordt een prijs van f 500 toegekend; de inzender van het ontwerp, dat daarna ’t meest voldoet, ontvangt als premie f 250. Alleen Nederlanders en in Nederland wonende vreemdelingen mogen mededingen.
Er werden zes ontwerpen ontvangen. De jury, bestaande uit prof. E. (Eugen) Gugel, J.H. (Jacob) Maris, C.F. (Carel Frans) Philippeau, C. (Constantijn) Muysken en J.P. (Johan Philip) Menger, koos voor het ontwerp van J.Th. Stracké (Nederlandsche Staatscourant, 06-10-1880, Delpher).
Jean Theodore Stracké (1817-1891) was een Duitse beeldhouwer, die zich in Nederland had gevestigd. Van 1876 tot 1891 was hij directeur van de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten in ‘s-Hertogenbosch.
Plaatsing op het Domplein
Een jaar later, in april 1881, bleek de voorkeur uit te gaan naar plaatsing op het Munsterkerkhof, zoals het Domplein toen nog werd genoemd (Algemeen Handelsblad, 30-04-1881, Delpher):
UTRECHT, 28 April. Vanwege het comité voor de oprichting van een standbeeld van graaf Jan van Nassau, is aan den Raad kenbaar gemaakt, dat het, in afwijking van een vroeger verzoek, om een gedeelte van het St.-Janskerkhof ter plaatsing van genoemd standbeeld beschikbaar te stellen, wenschelijk voorgekomen is, dat het beeld niet daar, maar in de onmiddellijke nabijheid der plaats opgericht worde, waar de Unie gesloten is. Zij stellen derhalve voor: een gedeelte van het Munsterkerkhof, gelegen tusschen de huizen, grenzende aan de zuidzijde van den Domtoren, en de daar tegenover staande gebouwen, ter grootte van hoogstens 64 vierk. meter, voor gezegd doel aan hen af te staan. Zooals later blijken zal, worden er door den heer Stracké wijzigingen gemaakt in het model voor beeld en voetstuk, welke bij nadere overweging wenschelijk gebleken zijn. Op hoedanig voetstuk het beeld zal komen te staan, hangt van de nog te ontvangen bijdragen af.
Of toch in de Wittevrouwenstraat?
Maar ook deze locatie was niet naar aller tevredenheid. In februari 1882 had men een nieuwe plek bedacht, de binnenplaats van de Universiteitsbibliotheek aan de Wittevrouwenstraat. Dat de oorspronkelijke bedoeling was om het standbeeld op het Janskerkhof te plaatsen leek men toen al te zijn vergeten (Algemeen Handelsblad, 25-02-1882, Delpher):
Nadat eerst het plan geweest was om te Utrecht het standbeeld voor graaf Jan van Nassau op te richten op het Domplein waar de Unie van Utrecht werd gesloten, later, om het met goedvinden van den gemeenteraad, te plaatsen op het St. Janskerkhof, verneemt men thans nader, dat het zijne bestemming zal krijgen op de binnenplaats van de Academische bibliotheek te Utrecht (in de wandeling bekend als het voormalige paleis van koning Lodewijk).
Terug naar het Domplein
Tussen februari 1882 en februari 1883 werden de plannen weer gewijzigd. Eind februari 1883 werd de plek op het Domplein opgemeten en werd begonnen met het leggen van de fundering (De Amsterdammer : dagblad voor Nederland, 25-02-1883, Delpher).
In maart 1883 werd bericht dat bij het uitgraven van grond voor het leggen van de fundamenten voor het standbeeld, op het Domplein, op een diepte van ongeveer acht voet brokstukken en overblijfselen waren gevonden van stenen ornamenten van gotische kerken; onder andere drie stenen Christuskoppen waarvan twee van natuurlijke grootte en een veel kleiner (De Amsterdammer : dagblad voor Nederland, 09-03-1883, Delpher).
Ondanks dat met de vondst van de brokstukken bekend moet zijn geweest dat het standbeeld van Graaf Jan van Nassau op een monumentale plek werd geplaatst, werd de locatie niet meer gewijzigd.
Onthulling
De bedoeling was om het standbeeld van Jan van Nassau te onthullen op 5 mei 1883, maar die datum werd niet gehaald omdat het voetstuk niet gereed was. Het voetstuk kwam in juni 1883 in Utrecht aan. Het vervoer naar het Domplein liep vervolgens vertraging op doordat de wagen waarmee een van de stenen werd vervoerd onder zijn zware last bezweek (Algemeen Handelsblad, 12-06-1883, Delpher).
Het standbeeld van Jan van Nassau werd op 15 oktober 1883, in tegenwoordigheid van koning Willem III en koningin Emma, op het Domplein onthuld (Algemeen Handelsblad, 16-10-1883, Delpher).
Het hek dat aanvankelijk rond het standbeeld stond, is in de jaren vijftig verwijderd.
Gepubliceerd: 18-12-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 22-07-2022.
