Op zaterdag 14 september 2019 is het weer Open Monumentendag. Bijna 80 monumenten in Utrecht zullen open gaan voor het publiek. Ook monumenten rond het Janskerkhof zullen hun deuren openen. Het landelijke thema is “Plekken van Plezier”. Het thema van Open Monumentendag Utrecht 2019 is: “Kunst en Vermaak”.
Open Monumentendag Utrecht 2019: Kunst en Vermaak
Open Monumentendag Utrecht 2019 staat in het teken van kunst en vermaak. Dit sluit aan het Europese thema Arts & Entertainment. Daarnaast heeft Utrecht ook een eigen thema, dat in het teken staat van 175 jaar Utrecht Spoorstad. Tussen 10.00 en 17.00 uur worden bijna tachtig monumenten opengesteld, verdeeld over drie routes. In de binnenstad zijn twee wandelroutes uitgezet: ‘De Negen Muzen’ en ‘Vermaak Vroeger en Nu’. Daarnaast is er een fietsroute langs monumenten in Utrecht Oost en een speciale fietsroute ‘175 jaar Utrecht Spoorstad’.
De Negen Muzen
Het Janskerkhof en omgeving maakt onderdeel uit van de wandelroute De Negen Muzen. Over deze route valt op de website van OMD Utrecht te lezen:
“In de Griekse mythologie waren de Negen Muzen de godinnen van de kunst en de wetenschap. Zij waren de dochters van de oppergod Zeus en kwamen in de loop der eeuwen ieder symbool te staan voor hun eigen kunstvorm, zoals schilderkunst, beeldhouwkunst, theater, muziek, zang, dans, letterkunde, wetenschap en filosofie. Op deze route komen we alle muzen tegen.”
Dat de huizen rond het Janskerkhof – in het Universiteitskwartier – in de Negen Muzen wordt aangeboden is op zich niet verrassend. Veel van de rijksmonumenten zijn eigendom van of in gebruik bij de Universiteit Utrecht, voor wetenschap en wetenschappelijk onderwijs.
De andere route, vermaak vroeger en nu, stelt de veranderende functie van de monumenten centraal. Het gaat dus om panden die ooit gebouwd zijn voor kunst en vermaak, maar nu een andere functie hebben, of omgekeerd: om panden die ooit voor een ander doel zijn gebouwd, maar nu in gebruik zijn voor kunst en vermaak. Ook dit thema was passend geweest voor veel momenten rond het Janskerkhof. Er is hier immers tegenwoordig veel horeca te vinden, in huizen die oorspronkelijk bedoeld waren als woonhuis.
Openstellingen rond het Janskerkhof
Rond het Janskerkhof zullen op Open Monumentendag Utrecht 2019 de volgende monumenten te bezoeken zijn:
- Janskerk Utrecht – voormalige stadsbibliotheek / universiteitsbibliotheek
- Janskerkhof 3 – Minrebroedersklooster, Statenkamer
- Janskerkhof 13–13a
- Drift 15
- Drift 21
- Drift 27 – Universiteitsbibliotheek, voorheen Paleis van Lodewijk Napoleon
- Voorstraat 89 – City Bioscoop, voorheen Feestgebouw de Plompetoren
- Minrebroederstraat 11 – Schiller Theater
- Minrebroederstraat 21 – Sint Willibrordkerk
De lijst met te bezichtigen huizen bevat, naast de vertrouwde adressen van monumenten die vrijwel elk jaar te bezoeken zijn, ook een bijzonder monument. Dit jaar is dat de City Bioscoop op Voorstraat 89. Ook Minrebroederstraat 11 is nieuw in de lijst. Wie de links hierboven volgt, kan de geschiedenis van ieder huis alvast lezen. De route De Negen Muzen is langer dan de hier genoemde lijst. Voor de overige monumenten verwijs ik naar de website van OMD Utrecht.
Overigens past het Janskerkhof als plek van plezier historisch gezien ook goed in het thema. In de zeventiende eeuw was het Janskerkhof het stadspark van Utrecht. In de zomermaanden kwamen burgers hier ’s avonds wandelen en luisteren naar het blokfluitspel door Jacob van Eyck.
Monumenten rond het Janskerkhof in het kader van Kunst en Vermaak
Waar kun je op letten als je in het kader van het thema Kunst en Vermaak de rijksmonumenten rond het Janskerkhof bezoekt? Ik loop de monumenten kort langs.
Janskerk
De Janskerk Utrecht werd gebouwd als kapittelkerk. Na de reformatie werd in het koor van de kerk de voormalige stadsbibliotheek gehuisvest. Later is deze gefuseerd met de bibliotheek van de nieuw opgerichte universiteit. De rest van de kerk was in gebruik bij de Waalse gemeente.
Dat de kerk eeuwenlang een bibliotheek heeft gehuisvest is alleen nog aan de buitenkant van de kerk te zien. Achter het koor bevindt zich nog de toegangsdeur. Hoe de stadsbibliotheek binnen van de kerk was afgeschermd is te zien op een schilderij van Pieter Saenredam.
Tip:
Tijdens open monumentendag 2019 zijn er om 13.00, 14.00 en 15.00 uur korte lezingen in de Janskerk, door Frits Broeyer. Het onderwerp van deze lezingen is: ‘De Janskerk: waarom het Janskerkhof zo’n mooi plein is’.
Janskerkhof 3
Janskerkhof 3 werd gebouwd als onderdeel van een klooster. Later werd het gebouw de Statenkamer. In 1816 werd het pand overgedragen aan de universiteit. Lange tijd is het anatomisch museum hier gevestigd geweest. De huidige collegezaal was oorspronkelijk de refter, de eetzaal van het Minrebroedersklooster.
Overigens is Janskerkhof 3 inwendig verbonden met Janskerkhof 2 (niet opengesteld). In de periode van de onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht (1713) werd Janskerkhof 2 bewoond door Maria de Neufville. Het huis en zijn bewoonster (“Mademoiselle la Baronne de Neufville”) komen voor in het verslag van de Franse journalist Nicolas Chevalier van een feest op 13 juli 1714. Bij zijn verslag is een afbeelding geplaatst van het concert dat die avond op het plein voor de Statenkamer werd gegeven. Als je goed kijkt zie je de gasten van Maria de Neufville vanuit de ramen van het huis naar het concert luisteren. Ook Augustinus Freschot, in zijn anoniem gepubliceerde werk Amoureuze en pikante geschiedenis van het congres en de stad Utrecht, noemt Maria de Neufville (zie moderne versie, p. 67 e.v.). Volgens Freschot waren haar ontvangsten erg populair.
Janskerkhof 13
Janskerkhof 13, gebouwd in 1648, werd in achttiende eeuw in rococo-stijl verbouwd in opdracht van Jan van Voorst. Het huis heeft onder meer stijlkamers met Lodewijk XV-elementen, als damasten behang en plafondschilderingen.
Drift 15
Drift 15 is ontstaan uit een middeleeuws claustraal huis. Het huis heeft een aantal achttiende-eeuwse elementen.
In de achttiende eeuw woonden hier nazaten van Willem Craeyvanger (1615/1616-na 1673) en Christina van der Wart (1620-1666). De portrettenreeks die Willem Craeyvanger van zijn gezin liet maken, nu onderdeel van The Leiden Collection – moet hier toen hebben gehangen.
In de twintigste eeuw is de edelsmederij van de familie Brom hier gevestigd geweest. Edelsmidse Brom maakte vooral kerkelijke kunst voor binnen- en buitenland. Behalve de plaquette naast de voordeur en de schoorsteenpijp aan de kant van de Keizerstraat is daar niets meer van te zien. Kunst van Brom is te zien op andere locaties tijdens Open Monumentendag. Aan de gevel van de Stadsschouwburg hangt de muze van de kunst, gemaakt door Leo Brom. In de pandhof van de Domkerk, waar de Open Monumentendagmarkt plaatsvindt, staat de fontein met het bronzen beeldje van Hugo Wstinc, gemaakt door Jan Hendrik Brom. Verder heeft het Catharijneconvent kunst van Brom in zijn collectie.
Drift 21
Drift 21 is van oorsprong een middeleeuws claustraal huis. Drift 21 werd in 1907 ingrijpend verbouwd door architect P.J. Houtzagers. De hal heeft een zuilengalerij en een glas-in-lood plafond met Art Nouveau-motieven.
Drift 27
Drift 27 maakt deel uit van het voormalige Paleis van Lodewijk Napoleon. In 1820 werd in de balzaal van het paleis de universiteitsbibliotheek gehuisvest.
Voorstraat 89
Tot 1925 stond op het perceel Voorstraat 89 – de City Bioscoop – een woonhuis, dat met de voorkant was gericht op de Drift. In 1925 werd het woonhuis verbouwd tot Verenigings- annex feestgebouw De Plompetoren.
Het feestgebouw de Plompetoren werd in 1935 verbouwd tot de huidige City bioscoop.
Minrebroederstraat 11
Minrebroederstraat 11 is oorspronkelijk een woonhuis. Nu is hier het Schiller Theater gevestigd. Het theater is genoemd naar het vroegere logement La Place Royale, verder op in de straat. Kennelijk was de eigenaar van Minrebroederstraat 11 in de veronderstelling dat La Place Royale op zijn perceel was gevestigd, want voor het huis ligt ook een herdenkingssteen die herinnert aan het bezoek van Mozart aan Utrecht. Deze steen had voor de Sint Willibrordkerk op Minrebroederstraat 21 moeten liggen.
Minrebroederstraat 21
Wie de Sint Willibrordkerk op Minrebroederstraat 21 binnenstapt en het rijk gedecoreerde interieur ziet, zal direct begrijpen waarom deze kerk in het thema De Negen Muzen valt.
De Sint Willibrordkerk werd gebouwd op de plek waar vanaf de zeventiende eeuw het logement La Place Royale gevestigd was. In 1766 heeft de jonge musicus Mozart hier met zijn familie gelogeerd. Mozart, toen 9 jaar oud, was op tournee door Nederland. Hij gaf, samen met zijn vijf jaar oudere zusje, ook een concert in de muziekzaal op het Vreeburg in Utrecht.
De laatste particuliere eigenaar van het huis was katholiek. In de negentiende eeuw schonk hij het huis aan het rooms-katholieke weeshuis. Ruim veertig jaar was hier het rk meisjesweeshuis gevestigd. In 1875 werd het weeshuis afgebroken voor de bouw van de rooms-katholieke Sint Willibrordkerk.
Meer weten?
Wil je meer weten over de geschiedenis van de te bezichtigen huizen? Elk besproken huis heeft een eigen pagina op deze website. Klik op de link van het adres om de geschiedenis van alle hierboven genoemde huizen te lezen.
Tot slot: wat je niet te zien krijgt
Lang niet alle panden rond het Janskerkhof gaan met open monumentendag open. En dus ontbreken enkele adressen die ook goed in het thema kunst en vermaak hadden gepast. Ik noem er een paar:
- Het zeventiende-eeuwse huis Janskerkhof 16 is in 1832 verbouwd omdat de toenmalige eigenaren meer ruimte wilden hebben om het huis te gebruiken voor feesten en partijen.
- Op Janskerkhof 9 en 10 was ooit het chicste hotel van Utrecht gevestigd, hotel des Pays-Bas. In het voormalige Hotel des Pays-Bas werd niet alleen geslapen; de benedenruimten werden vaak afgehuurd, bijvoorbeeld voor modeshows, feestelijke diners en recepties.
- Drift 13 werd in 1924 verbouwd tot Verenigingsgebouw Bellevue. Het huis kreeg een toneelzaal met podium en kleedkamers. Hiervoor kreeg het huis een aanbouw in de tuin. De voormalige toneelzaal is nu een collegezaal van de Universiteit Utrecht.
- En in het kader van het thema vermaak was het natuurlijk ook leuk geweest als de studentensociëteiten op Janskerkhof 14, Drift 19 en Boothstraat 10 hun deuren zouden openen.
Open Monumentendag 2019 Utrecht
Open Monumentendag 2019 vindt plaats op zaterdag 14 september 2019. Raadpleeg de website van Open Monumentendag Utrecht voor alle informatie. Wil je meer weten over kunst en vermaak op het Janskerkhof, raadpleeg dan het overzicht met bezienswaardigheden en tips voor toeristen op deze website.
Ik wens iedereen veel kijkplezier op 14 september!
Bronnen
Gepubliceerd: 20-08-2019 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 20-03-2025.
