Van 5 maart t/m 5 juni 2016 wordt in Museum Catharijneconvent in Utrecht de tentoonstelling ‘Franciscus. Met het verhaal van Henk van Os’ gehouden, over de heilige Franciscus van Assisi.
Franciscus van Assisi (1181/1182-1226) is de stichter van de kloosterorde van de Franciscanen of Minderbroeders. Op het Janskerkhof in Utrecht heeft ruim drie eeuwen een Minderbroedersklooster gestaan.
Franciscus van Assisi
Franciscus van Assisi werd geboren als Giovanni di Pietro Bernardone, zoon van een welgestelde lakenkoopman uit Assisi. Na een onbezorgde jeugd bekeerde hij zich tot een leven van armoede, gebed en dienstbaarheid aan de armen.
Franciscus van Assisi richtte in 1209 de kloosterorde van de Franciscanen of Minderbroeders op. In 1223 keurde paus Honorius III de Orde der Minderbroeders officieel goed.
Na zijn overlijden, in 1226, werd Franciscus begraven in de kerk San Georgio in Assisi. Franciscus werd op 16 juli 1228 in deze kerk heilig verklaard door paus Gregorius IX. In 1230 werd het lichaam van Franciscus overgebracht naar de speciaal voor hem gebouwde Sint-Franciscusbasiliek in Assisi.
Minderbroedersklooster in Utrecht
Na het overlijden van Franciscus van Assisi ontwikkelden de minderbroeders zich tot een grote orde met volgelingen in veel landen. Het eerste Minderbroedersklooster in de noordelijke Nederlanden werd in 1228 gesticht in ‘s-Hertogenbosch. In 1247 werd in Utrecht, op de zuidwesthoek van het Janskerkhof, een Minderbroedersklooster gevestigd, op grond die de orde van de minderbroeders in 1246 van de proost van het kapittel van Sint Jan, Gozewijn van Randerath, had gekocht.
De geschiedenis van de minderbroeders in Nederland is beschreven door J.A. de Kok, in zijn boek Acht eeuwen minderbroeders in Nederland: een oriëntatie, uit 2008. Het boek is uitgegeven bij Uitgeverij Verloren. Kok beschrijft een bericht uit 1350, over de grote stadsbrand van 1279. Hierin wordt de Minderbroederskerk op het Janskerkhof de Knoperenkerke genoemd. De benaming Knoperenkerke verwijst naar de drie knopen in het koord van het habijt van de minderbroeder, die herinneren aan de drie geloften: armoede, gehoorzaamheid en ongehuwd leven.
In 1578 werden de minderbroeders, die bij het Beleg van Vredenburg de kant van de Spanjaarden hadden gekozen, de toegang tot de stad Utrecht ontzegd. Het Minderbroedersklooster werd in 1580 onteigend. De Minderbroederskerk werd in 1581 afgebroken. De refter van het klooster werd in gebruik genomen als Statenkamer. De kloostertuin is nog lange tijd bij dokter Gillis van der Gall in belening geweest. In 1636 werd deze grond door de stad verkocht en bebouwd (zie Janskerkhof 4-4a).
Franciscus. Met het verhaal van Henk van Os
In een persbericht van 12 februari 2016 omschrijft Museum Catharijneconvent Franciscus van Assisi als “een bijzondere natuurliefhebber, een mysticus, een man met overweldigend charisma, een wonderdoener, een gevierd prediker voor wie zelfs de vogels uit de bomen kwamen, een man met een enorm inlevingsvermogen in anderen”.
De tentoonstelling in Museum Catharijneconvent, dat gespecialiseerd is in de geschiedenis van het christendom, laat zien hoe kunstenaars van de dertiende tot en met de twintigste eeuw de heilige hebben voorgesteld. “Kunstwerken van onder anderen Taddeo di Bartolo, Fra Angelico, Ludovico Carracci, Bernardo Strozzi, Rembrandt en Escher roepen verstilling en een mystieke sfeer op. Samen geven ze een indrukwekkend overzicht van de verbeelding van Franciscus door de eeuwen heen”, aldus Museum Catharijneconvent.
Verder meldt Museum Catharijneconvent over de tentoonstelling: “Extra aandacht wordt in de tentoonstelling besteed aan de relatie tussen Franciscus en de natuur en het verband tussen de heilige en dierendag. Nog altijd bezoeken jaarlijks enkele miljoenen mensen de kerk in Assisi waar het lichaam van Franciscus begraven ligt. Aan de hand van persoonlijke verhalen wordt duidelijk dat Franciscus voor velen nog steeds een inspiratiebron is. Ook komt de religieuze navolging van Franciscus aan bod.”
Gastconservator Henk van Os
Gastconservator van de tentoonstelling in Museum Catharijneconvent is prof.dr. Henk van Os, kunsthistoricus en oud-directeur van het Rijksmuseum Amsterdam. In 2016 neemt Henk van Os afscheid als universiteitshoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Deze tentoonstelling vormt samen met een collegereeks aan de Universiteit van Amsterdam het sluitstuk van het universiteitshoogleraarschap van Van Os.
Henk van Os is een expert op het gebied van de heilige Franciscus. Henk van Os:
“De kunst van Franciscus loopt als een rode draad door mijn loopbaan als kunsthistoricus. Geen heilige heeft ooit zo’n rage in de beeldende kunst doen ontstaan. Het gaat om kunstwerken die je nooit meer kunt vergeten en die je leven en werk beslissend beïnvloeden.”
De wens van Henk van Os om een tentoonstelling te maken over Franciscus gaat nu in Museum Catharijneconvent in vervulling.
Boek bij de tentoonstelling
Ter gelegenheid van de tentoonstelling in Museum Catharijneconvent verscheen een bundel met bijdragen van Frank Bosman, Kees van Dooren, Gerard Pieter Freeman, Machtelt Brüggen Israels, Henk van Os, Bert Roest en Evelyne Verheggen.
Tentoonstelling Museum Catharijneconvent
Bij de tentoonstelling worden door Museum Catharijneconvent diverse lezingen en activiteiten georganiseerd. Zie voor meer informatie de website van Museum Catharijneconvent.
Museum Catharijneconvent, Utrecht – Franciscus, Met het verhaal van Henk van Os, 5 maart t/m 5 juni 2016
Bronnen
- Persbericht Museum Catharijneconvent, 12-02-2016.
- J.A. de Kok, Acht eeuwen minderbroeders in Nederland: een oriëntatie, 2008.
- Janskerkhof 3, HuizenaanhetJanskerkhof.nl.
Gepubliceerd: 01-03-2016 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 24-01-2023.
