In het zuider transept van de Janskerk Utrecht bevindt zich de graftombe van Dirck van Wassenaer. Dirck van Wassenaer was in de vijftiende eeuw proost van het kapittel van Sint Jan. Hij woonde in het claustraal huis op claustraal erf IV, tegenwoordig Boothstraat 6.
De graftombe van Van Wassenaer staat niet meer op zijn oorspronkelijke plaats. In de zeventiende eeuw is de graftombe verplaatst vanwege een verbouwing van de Janskerk.
Dirck van Wassenaer
Dirck van Wassenaer (†1465) was een zoon van Philips IV van Wassenaer (circa 1359 – 5 december 1428) en Maria van Egmond. Zijn overgrootmoeder van moederszijde was een dochter van de Utrechtse bisschop Gwijde van Avesnes.
Voordat Dirck van Wassenaer domproost in Utrecht werd (1416), was hij pastoor in Haarlem.
Proost van Sint Jan
In 1422 werd Dirck van Wassenaer benoemd als proost van het kapittel van Sint Jan. De proost was het hoofd van het kapittel, hoofdzakelijk belast met het beheer van de goederen van het kapittel. Dirck van Wassenaer was tevens protonotaris van de paus.
In 1450 stichtte Dirck van Wassenaer de Sint Antoniusbroederschap in de Janskerk. De fundatiebrief wordt bewaard in Het Utrechts Archief. Ook het register van de St. Antoniusbroederschap is bewaard gebleven. In 1452 stichtte Dirck van Wassenaer een vicarie op het altaar in de St. Antoniuskapel.
Pontificale van Sinte Marie
Bart Jaski, conservator handschriften van de Bijzondere Collectie van de Universiteitsbibliotheek Utrecht, stelt dat Dirck van Wassenaer mogelijk de opdrachtgever is geweest van het Pontificale van Sinte Marie. Het Pontificale van Sinte Marie, een middeleeuws handschrift, thans in het bezit van de Universiteitsbibliotheek Utrecht, werd rond 1450 geïllumineerd.
Het Pontificale was volgens Jaski bestemd voor een kerk in Utrecht. Op fol. 27v staat bij de sectie over de bisschoppelijke eed: Ego (N) traiectensis ecclesie vocatus episcopus: ‘Ik (naam), genoemd bisschop van de kerk van Utrecht’.
Wie de opdrachtgever is geweest is onbekend, maar het handschrift bevat volgens Jaski een aanwijzing dat het is vervaardigd in opdracht van het kapittel van Sint Jan. In de tekst van de bisschoppelijke zegening bij de wijding van een kerk, op fol. 128v, wordt Johannes als patroon aangeroepen: beato Iohanne apostolo et ewangelista.
In die tijd was Dirck van Wassenaer de proost van het kapittel van Sint Jan.
Graftombe in Janskerk Utrecht
Dirck van Wassenaer overleed op St. Marcusdag (25 april) in het jaar 1465. Hij werd begraven in de Janskerk, de kapittelkerk van het kapittel van Sint Jan.
De Utrechtse stadshistoricus Aernout van Buchel (1565-1641) schrijft in zijn Monumenta (fol. 50r) (p. 93 (fol. 50r)) over de graftombe van Dirck van Wassenaer:
“[Vertaald uit Latijn:] In het noordelijke, het lage deel van de kerk, bij de toren, ligt de kapel van de familie Wassenaar, waarin het graf is van Dirk van Wassenaar, proost van St. Jan. Dit graf is twee voet boven de grond verheven en vertoont deze vier wapens aan de voorkant, en aan de zijkant een helm. Maar bovenop ligt de genoemde Wassenaar in priesterkleding, gebeeldhouwd in natuursteen en in kleur geschilderd.
Op de muur ziet men nog steeds deze gebeeldhouwde wapens, met de vilten hoed als teken van de proosdij en met de volgende versregels:
De hooggeboren zoon van de burggraaf van Leiden, proost, protonotaris van de paus, Dirk van Wassenaar, ligt hier begraven in deze tombe. Laten wij bidden tot de God-mens, na wiens geboortejaar hij stierf in duizend eenmaal en vijf, tweemaal driewerf tien, benevens viermaal honderd op St. Marcusdag [25 april 1465] op het eerste negende uur. Moge Hij hem de gave des levens geven.”
Graftombe Dirck van Wassenaer is te bezichtigen
De graftombe van Dirck van Wassenaer in de Janskerk kan nog steeds worden bezichtigd. De graftombe bevindt zich echter niet meer op de plek die Van Buchel beschrijft. De graftombe werd – veertig jaar na het overlijden van Aernout van Buchel – verplaatst.
Met het noordelijke deel van de kerk doelde Van Buchel op de Sint Antoniuskapel. De Sint Antoniuskapel – in 1645 nog geschilderd door Pieter Jansz Saenredam – is bij de verbouwing van de Janskerk in 1680/2 gesloopt. De graftombe is toen verplaatst naar het zuider transept.
Op de plaats van de St. Antoniuskapel staat tegenwoordig het gebouw van de voormalige hoofdwacht.
Bronnen
- Aernout van Buchel, Monumenta (fol. 50r), Het Utrechts Archief.
- Bart Jaski, Een controversieel pontificale, Universiteitsbibliotheek Utrecht, 2011.
- Dirk van Wassenaer (5), in: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW), deel 2, kolom 1520.
Gepubliceerd: 25-04-2015 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 27-05-2022.
