Wie herinnert zich het “gat in de Voorstraat” nog? Bijna een halve eeuw heeft er een gat in de Voorstraat gezeten. Het “Gat van Maas”, zoals het braakliggende terrein in de Voorstraat ook wel werd genoemd, lag naast het ACU pand, Voorstraat 71-73. Tegenwoordig staat hier het appartementencomplex Hof van Sint Jan.
Het gebouw van het politiek-cultureel centrum ACU Utrecht op Voorstraat 71 Utrecht was in de twintigste eeuw, samen met Voorstraat 73 en Voorstraat 69, een autobedrijf. Vanaf 1935 werd dit bedrijf de Auto Centrale Utrecht (A.C.U.) genoemd. Het politiek-cultureel centrum heeft de naam ACU behouden.
Geschiedenis claustraal erf III
Voor de geschiedenis van het gat in de Voorstraat moeten we terug naar de middeleeuwen, de periode waarin het Janskerkhof een immuniteit was. Ten noorden van de Janskerk Utrecht lagen indertijd zes grote percelen (claustrale erven genaamd), die liepen van het Janskerkhof tot aan de Voorstraat. (De uitgebreide versie van deze geschiedenis is te lezen op de pagina over claustraal erf III.)
De geschiedenis van het ACU-terrein is verbonden aan die van claustraal erf III, het derde perceel gerekend vanuit de noordwesthoek van het Janskerkhof. Claustraal erf III lag tussen de percelen Janskerkhof 16 en Janskerkhof 17. (Bij een verbouwing in de negentiende eeuw is Janskerkhof 16 uitgebreid op grond van claustraal erf III, waardoor het tegenwoordig nauwelijks opvalt dat er nog een perceel tussen heeft gelegen.)
In de middeleeuwen stond op dit perceel een groot huis, gebouwd voor een kanunnik die aan de Janskerk verbonden was. Later werd het huis ook door anderen dan kanunniken van de Janskerk bewoond. Het huis wordt onder meer genoemd in de kroniek van Henrica van Erp (ca. 1480-1548), abdis van het vrouwenklooster Oostbroek. Henrica van Erp maakte in haar kroniek (UBU 6 A 13, f. 327) onder meer aantekeningen over het bezoek van Karel V aan Utrecht, in 1540. Maria van Hongarije (1505-1558), gouvernante (landvoogdes) der Nederlanden, logeerde tijdens dat bezoek in het huis op claustraal erf III.
“Ende die coninginne, des keysers suster, lag ook op Sint-Janskerkhof in ’t huys van den proost van Culenborgh, geheten heer Marcus van Wees”.
De toenmalige eigenaar van het huis, Marcus van Wees, overleed in 1548. Hij werd begraven in de Domkerk, in de kapel van Montfoort.
De kleinzoon van Jan van Scorel
Begin zeventiende eeuw was claustraal erf III eigendom van Cornelis van Sypenesse, een kleinzoon van de schilder Jan van Scorel. Van Sypenesse verbouwde het huis tot twee woningen; een staande aan het Janskerkhof en de andere met een poortweg uitkomende op de Voorstraat. De reep grenzend aan de Voorstraat was toen al verdeeld in drie percelen en met huizen bebouwd (Voorstraat 67 oud, Voorstraat 69 oud en Voorstraat 71).
Van Sypenesse verkocht het in twee woningen verdeelde huis op claustraal erf III aan Elisabeth van Schagen en behield zelf de percelen aan de Voorstraat. Die werden later door zijn erfgenamen verkocht.
In 1666 werd claustraal erf III verkocht aan Coenraad Borre van Amerongen. Die had twee zonen, die na de dood van hun ouders beiden één woning erfden. Daarmee was het terrein definitief in tweeën gesplitst.
Het huis van de patriottenleider
Het huis aan de Voorstraat vererfde van de familie Borre van Amerongen op de familie Taets van Amerongen. In 1736 verkocht Maria Jacoba Pijnssen van der Aa tot Deijl, weduwe van Leonard Taets van Amerongen, het huis en erf aan de Voorstraat aan Anna Jacoba Hoeufft (1688-1751), weduwe van Jean Anthony d’Averhoult.
Na de dood van Anna Jacoba Hoeufft bleef het huis bewoond door haar ongehuwde dochters. In 1772 overleed hun broer Jan d’Averhoult bij zijn zusters aan de Voorstraat. De zussen ontfermden zich over zijn kinderen. Hun neefje Jan Anthony d’Averhoult (1756-1792) werd lid van de Utrechtse Vroedschap. Hij koos in de patriottentijd de kant van de patriotten. Bij de Slag bij Vreeswijk stonden de militaire compagnieën uit Utrecht onder zijn commando.
Huizen afgebroken
Uit de OAT 1832 kan worden opgemaakt dat het gedeelte van claustraal erf III waarop het achterste huis heeft gestaan vóór 1832 in handen is gekomen van de eigenaar van Boothstraat 6. Het huis was toen vermoedelijk al afgebroken.
Het huis dat aan de kant van het Janskerkhof stond is tot 1828 bewoond gebleven. In 1829 werd het gekocht door de eigenaar van Janskerkhof 16, die het perceel gebruikte om zijn eigen huis te kunnen uitbreiden.
Garagebedrijf Talbot
We maken een grote stap in de tijd. In juni 1910 werd aan de Voorstraat een garagebedrijf gevestigd op de percelen die Cornelis van Sypenesse in de zeventiende eeuw voor zichzelf had gehouden.
Garagehouder R. Visser diende bij de gemeente Utrecht een bouwplan in voor het gedeeltelijk vernieuwen van de gebouwen Voorstraat 71 en 73. Het autobedrijf breidde snel uit. In 1923 was garagebedrijf Talbot van importeur R. Visser gevestigd op Voorstraat 69, Voorstraat 71 en Voorstraat 73 (Algemeen Handelsblad, 13-02-1923, Delpher).
De garage-eigenaar kocht bovendien grond van de eigenaar van Boothstraat 6. Een deel van het aangekochte terrein werd overkapt. In 1930 had het garagebedrijf Talbot ook een zijuitgang op Boothstraat 4 (De Telegraaf, 24-04-1930, p. 8, Delpher).
Garagebedrijf Auto Centrale Utrecht (A.C.U.)
In 1933 werd de familie Maas eigenaar van het garagebedrijf in de Voorstraat. Er werd een plan bij de gemeente Utrecht ingediend tot verbouwing van het garagebedrijf op Voorstraat 69-73b. In 1935 werd het garagebedrijf omgedoopt tot Auto Centrale Utrecht (A.C.U.) N.V.
In de jaren vijftig werd het buurhuis Voorstraat 67 oud afgebroken, om ruimte te creëren voor het tankstation van de A.C.U. garage. Ook Voorstraat 69 werd op enig moment afgebroken, zo toont de onderstaande foto uit 1972. De foto van de voormalige Auto Centrale Utrecht werd genomen vanuit de Wijde Begijnestraat.
Het Gat in de Voorstraat
De autogarage werd in de jaren zestig definitief gesloten. Na enige jaren van leegstand werd in maart 1976 het ACU-pand op Voorstraat 69-73 gekraakt. Boothstraat 8, dat ook van Maas was, was al enkele jaren eerder door krakers in bezit genomen.
In 1983 werd Vereniging Gat Voorstraat opgericht om verdere bouw van een garage te verhinderen en woningbouw te bevorderen. De vereniging ‘Gat Voorstraat’ ontwikkelde een plan voor ‘centraal wonen’, bestaande uit sociale woningbouw.
Op YouTube staat een mooie documentaire uit 1988 over “Het Gat van Maas” en Café Het Aku, zoals de ACU in de aftiteling wordt genoemd met verdere details. In 1994 kocht de daartoe opgerichte Stichting Voorstaete de ACU.
Hof van Sint Jan
Tegenwoordig staat op de plek van het Gat in de Voorstraat het appartementencomplex Hof van Sint Jan.
In het jaar 2000 werd aan de Voorstraat in Utrecht, in het voormalige “Gat in de Voorstraat”, het appartementencomplex Hof van Sint Jan opgeleverd. Het complex bestaat uit elf appartementen, winkels op de begane grond aan de Voorstraat, zeven appartementen in een woontoren op het binnenterrein en zestien eengezinshuizen. Ondergronds is voor de bewoners een parkeergarage gebouwd.
Het binnenterrein van het appartementencomplex Hof van Sint Jan heeft twee toegangen, in de Boothstraat en op de Voorstraat.
Het complex Boothstraat 4 staat op de grond die gekocht was van de eigenaar van Boothstraat 6. De toegangspoort aan de Voorstraat staat ter hoogte van het voormalige huis Voorstraat 67.
Links van de toegangspoort aan de Voorstraat, ter hoogte van het voormalige huis Voorstraat 69, staat nu een winkelpand (kleermaker Akazimi) met het adres Hof van Sint Jan 1.
Het gedeelte van het complex met de Plus supermarkt (Voorstraat 61A Utrecht) staat ter hoogte van het voormalige huis Voorstraat 63-65 (claustraal erf II).
Op Boothstraat 8 is nu hostel Strowis gevestigd.
Tot slot
Nu weer terug naar het begin van het verhaal. Onder het Hof van Sint Jan complex moeten zich nog middeleeuwse restanten van het oorspronkelijke claustraal huis bevinden. Tijdens een verbouwing van Janskerkhof 16, in 1862, werd al een deel van een middeleeuwse tegelvloer uit het huis gevonden (De Tijd, 11-03-1862, p. 2, Delpher). De tegelvloer, hierboven afgebeeld, bevindt zich tegenwoordig in de collectie van het collectie van het Centraal Museum.
Voorafgaand aan de bouw van het Hof van Sint Jan is in het Gat in de Voorstraat gegraven. Dit onderzoek leverde echter weinig op. Hoogstwaarschijnlijk is door de archeologen op de verkeerde plek gezocht. Wat er nog aan restanten ligt, zal echter pas door volgende generaties gevonden worden, want daarvoor zal het Hof van Sint Jan eerst weer een gat in de Voorstraat moeten worden.
Bronnen
- P.J. Peene, Het Hof van Sint Jan te Utrecht: over het dichten van een gat, Bulletin KNOB 2009/2.
- Utrechts Nieuwsblad, 08-05-1933, p. 12.
- Utrechts Nieuwsblad, 17-08-1935, p. 10.
Gepubliceerd: 05-11-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 30-05-2021.
