Janskerkhof 16 Utrecht (tot 1890: Janskerkhof wijk H no. 594/595) is een rijksmonument. Het huis wordt wel het Martenshuis genoemd, naar de familie Martens die het huis driehonderd jaar in eigendom heeft gehad. Tegenwoordig is het eigendom van Vereniging Hendrick de Keyser. Het huis wordt momenteel verhuurd aan reclame & internetbureau One Shoe.
Rijksmonument
Janskerkhof 16 Utrecht wordt in het Rijksmonumentenregister (monument nr. 36162) omschreven als:
“HUIS Martens, 1661 gebouwd, in XIX uitgebreid. Fraai huis met gemetselde kroonlijst en hoge schoorstenen op het dak.”
Janskerkhof 16 behoort tot het type van het vierkante huis.
Claustraal erf IV
Janskerkhof 16 Utrecht is gebouwd op grond die in de middeleeuwen bij het claustraal huis op claustraal erf IV (tegenwoordig Boothstraat 6) hoorde. Het perceel vormde samen met het perceel Janskerkhof 15a de voorhof van het claustraal huis. Het gedempte grachtje, dat voor het huis langsloopt, is de voormalige immuniteitssloot. De immuniteitssloot aan de noordzijde van het Janskerkhof is als rijksmonument opgenomen in het Rijksmonumentenregister (monument nr. 47083):
“Immuniteitssloot langs de noordzijde van het Janskerkhof; deels open, deels gedempt, doch zich nog duidelijk aftekenend.”
Gijsbert Anthonisz van Vianen en Peter Jansz van Cothen
Het huis werd gebouwd in de periode 1661-1663, door de metselaars Gijsbert Anthonisz van Vianen en Peter Jansz van Cothen. Het bestek en voorwaarden en kwitanties van de bouw zijn bewaard gebleven (HUA). Een foto ervan is afgedrukt in Huizen vol historie, p. 19. In 2002 stonden de familie Martens en het huis aan het Janskerkhof centraal in het Jaarboek van de vereniging Oud-Utrecht.
Het huis vormt in oorsprong het spiegelbeeld van Janskerkhof 15a. Tegenwoordig is het perceel van Janskerkhof 16 Utrecht twee keer zo breed als dat van Janskerkhof 15a. In het begin van de negentiende eeuw is het voorste gedeelte van claustraal erf III erbij gekocht om een verbouwing van het huis (de witte uitbouw; zie hieronder) mogelijk te maken.
Aletta Pater en Jacob Martens
Het huis werd gebouwd voor Aletta Pater (1641-1725). Zij was een dochter van de advocaat Johan Pater (1595-1642) en Antonetta Wtewael (1603-1655). Aletta Pater was een kleindochter van de Utrechtse kunstschilder Joachim Wtewael.
In 1661 kocht Aletta Pater, samen met haar zwager Johan van Nellesteyn, het voorste stuk van claustraal erf IV van Cornelis Booth, eigenaar van Boothstraat 6. Van Nellesteyn kreeg het oostelijke deel (Janskerkhof 15a) en Aletta Pater het westelijke deel (Janskerkhof 16).
Met Willem Vincent baron van Wittenhorst, eigenaar van het voormalige claustraal erf III, sloot Aletta Pater in 1662 een overeenkomst over het maken van een poort en uitgang ten westen van haar huis. Aletta Pater betaalde Van Wittenhorst daarvoor vijfhonderd rijksdaalders.
Huwelijk met Jacob Martens
Aletta Pater trouwde in 1663 met Jacob Martens (1636-1693). In 1669 sloot Jacob Martens een akkoord met zijn buurman en zwager Johan van Nellesteyn (Janskerkhof 15a) over een uitgang met muur in de Boothstraat. In dat jaar kocht Jacob Martens ook een buitenverblijf in De Bilt, waar de familie voortaan in de zomer zou verblijven.
De families Martens en Van Nellesteyn vluchtten in het rampjaar 1672 naar Amsterdam. De Franse bevelhebber, Louis II van Bourbon, de Prins van Condé, nam toen bezit van hun huizen. De muur tussen Janskerkhof 15a en Janskerkhof 16 werd weggebroken. Enkele maanden later werden de families Martens en Van Nellesteyn op hun terugtocht naar Utrecht door orangisten overvallen.
Jacob Martens overleed op 29 november 1693, nalatende zijn vrouw en mondige kinderen. Hij werd begraven in de Buurkerk.
Zoon Jacob Martens (1671-1729) trouwde in 1710 met Deliana Margaretha Voet van Winssen (1682-1766). Het echtpaar woonde in de Poelenburgsteegh. Zijn broers Carel Martens (1664-1736) en David Johan Martens (1668-1737) bleven ongehuwd. In 1720 legde Aletta Pater in een codicil een prelegaat voor Carel en David Johan vast. Dit prelegaat bestond uit het levenslang gebruik van het huis aan het Janskerkhof, en voor ieder f 1800,-.
Vrouwe Aletta Pater overleed op 1 maart 1725, aan het St. Janskerckhoff ontrent de Bootestraet. Zij werd begraven in de Buurkerk.
Carel Martens / David Johan Martens
Carel Martens, bejaerde vrijer, overleed in november 1736 op het Jans kerckhoff, een mondige broer nalatend. Hij werd begraven in de Buurkerk.
Met het overlijden van Carel Martens kwam Janskerkhof 16 in handen van zijn broer en enig erfgenaam David Jan Martens.
David Jan Martens, Raedsheer in het Hoff van Utrecht, mondige vrijer, overleed in juni 1737, op het St. Janskerckhoff, nalatende mondige vrienden. Hij werd begraven in de Buurkerk.
Jacob Carel Martens
In 1738 verkreeg Jacob Carel Martens (1711-1758), zoon van Jacob Martens en Deliana Margaretha Voet van Winssen, Janskerkhof 16, samen met een stallinge en koetshuys aan de Vuylesloot (Keizerstraat), uit de boedel van zijn oom David Johan Martens.
Jacob Carel Martens was getrouwd met Jacoba Constantia Godin (1715-1757). Het gezin woonde in de Boothstraat, op claustraal erf V.
Janskerkhof 16 Utrecht verhuurd aan Jan Carel Barchman Wuytiers
Jacob Carel Martens verhuurde Janskerkhof 16 Utrecht aan Jan Carel Barchman Wuytiers. De huurcontracten van 1744, 1751 en 1757 zijn bewaard gebleven. Vermoedelijk woonde Jan Carel Barchman Wuytiers al in 1740 met zijn gezin op Janskerkhof 16 (procuratieakte, attestatie).
Jan Carel Barchman Wuytiers (1701-1759) was in 1730 (o.tr. Amsterdam 12-01-1730) getrouwd met Johanna Maria de Wildt (1699-1746). In 1747 hertrouwde Jan Carel Barchman Wuytiers, onder huwelijkse voorwaarden, met Charlotta Maria de Casembroot. Zij had hiervoor toestemming gekregen van haar moeder Hillegonda Geertruyd van Bergen, weduwe van Leonard de Casembroot.
Tot hoe lang de familie Barchman Wuytiers op Janskerkhof 16 heeft gewoond moet nog worden uitgezocht. Uit een procuratieakte van 1760 lijkt te kunnen worden afgeleid dat Charlotta Maria de Casembroot toen nog op Janskerkhof 16 woonde.
Margareta Aletta Martens en Gualtherus Jan Martens
Na het overlijden van hun ouders kwamen de minderjarige kinderen Martens onder voogdij van hun oom Paul Engelbert Martens (1713-1780) te staan. Op 1 september 1759 verkochten zij het buitenhuis in De Bilt aan Theodorus Avinck.
Bij de scheiding van de boedel van Jacob Carel Martens, in 1763, kwamen Janskerkhof 16 en de stal en koetshuis aan de Vuylesloot in handen van zijn kinderen Margareta Aletta Martens (1742-1819) en Gualtherus Jan Martens (1748-1794). Beiden bleven ongehuwd. Zij hebben de rest van hun hele leven aan het Janskerkhof gewoond.
Tijdens de volkstelling van 1813 werden Cornelia Jacoba Martens (1747-1831), Engelbertha Elisabeth Martens (1746-1826), Jacob Carel Martens (1736-1826), en Margareta Aletta Martens op Janskerkhof 16 geregistreerd.
Tijdens de volkstelling van 1824 werden Jacob Carel Martens, Engelbertha Elisabeth Martens en Cornelia Jacoba Martens, met drie personeelsleden, op Janskerkhof 16 geregistreerd (p. 174).
Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven
Na het overlijden van Cornelia Jacoba Martens kwam het huis in handen van hun neef Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven (1793-1861). Hij was een zoon van David Johan Martens en Johanna Henriëtta Anthonia Strick van Linschoten.
Jacob Constantijn Martens was in 1826 getrouwd met zijn achternicht Susanna Jacoba Martens (1799-1860). Susanna Jacoba Martens was een dochter van Carel Constantijn Martens en Geertruid Margaretha Craeyvanger. In 1829 werd Martens in de adelstand verheven en liet hij zijn achternaam wijzigen in Martens van Sevenhoven.
OAT 1832
In de OAT 1832 wordt Jacob Constantijn Martens – met verschrijving – vermeld als eigenaar van perceel A565 (huis, erf en stal). Perceel A565 had tot 1828 bij claustraal erf III behoord. Perceel A564 (Janskerkhof 16; huis, erf en tuin) staat in de OAT 1832 op naam van jonkvrouwe Martens. Vermoedelijk wordt Cornelia Jacoba Martens (1747-1831) bedoeld. Zij staat ook vermeld als eigenaresse van perceel A431 (stal en plaats) aan de Keizerstraat.
Verbouwing Janskerkhof 16 Utrecht
Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven liet het huis in 1832 ingrijpend verbouwen. Het huis werd vergroot en de indeling werd gewijzigd. De ingang werd verplaatst naar een nieuwe, witgepleisterde vleugel aan de linkerzijde van het huis. In de beeldbank van Het Utrechts Archief bevindt zich een plattegrond, ten behoeve van de verbouwing gemaakt door stadsbouwmeester F.C.E. van Embden (HUA, cat.nr. 216261).
Om ruimte te creëren voor de nieuwe uitbouw had Jacob Constantijn Martens in 1828 het linker buurhuis op het voormalige claustraal erf III, gekocht. Het witte gebouwtje op de hoek (rechts van de nieuwe voordeur), behoorde volgens Dirk Jan Biemond (Erfgenamen aan het Janskerkhof, p. 102), eerst bij het buurhuis.
De verbouwing van Janskerkhof 16 Utrecht vond plaats om grote ontvangsten te kunnen houden. Volgens Biemond (p. 103) blijkt uit gastenlijsten dat er soms tientallen personen werden uitgenodigd en eenmaal zelfs 98 personen. In de zomermaanden verbleef het echtpaar vaak op hun buitenplaats Beukenburg bij Groenekan. Op Beukenburg werden ook jachtdiners gehouden.
Tijdens de volkstelling van 1840 woonden op Janskerkhof 16 niet alleen het Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven en Susanna Jacoba Martens. Ook hun koetsier David Groothof met zijn echtgenote Catharina Beijts, de knecht Willem van der Meijden, en vier dienstmeiden (Wilhelmina van Bergeik, Henrietta Honkoop, Johanna Schorteldoek en Neeltje Janssen) werden op Janskerkhof H 594/5 geregistreerd (H deel II, blad 637).
Susanna Jacoba Martens overleed op 3 mei 1860, wonende Sint Janskerkhof H 594/5 (BS Utrecht 1860 O, aktenr. 809). Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven overleed op 16 februari 1861, wonende Sint Janskerkhof H 594/5 (BS Utrecht 1861 O, aktenr. 250).
Jan Louis Anne Martens
Het huwelijk van Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven en Susanna Jacoba Martens was kinderloos gebleven. Zij lieten Janskerkhof 16 na aan hun neef Jan Louis Anne Martens (1823-1909).
Jan Louis Anne Martens was getrouwd met Johanna Benjamine van Rappard (1825-1893). In de eerste helft van de jaren vijftig van de negentiende eeuw had het echtpaar op Janskerkhof 5 gewoond. Van daar waren zij verhuisd naar de Kromme Nieuwegracht. In februari 1860 was hun dochter Isabella Sophie aan de Kromme Nieuwegracht geboren (BS Utrecht 1860 G, aktenr. 200).
Verbouwing huis en nieuw koetshuis
In maart 1861 verkocht Jan Louis Anne Martens de inboedel van de stal en het koetshuis op het perceel Janskerkhof 16 Utrecht.
De advertentie in de Utrechtsche provinciale en stads-courant van 11 maart 1861 (Delpher) luidde als volgt:
“Op Zaturdag den 23en Maart 1861, des na-middags ten één uur, zal men aan de Stalling der huizinge van wijlen den Hoog WelGeboren Heer Jonkheer Mr. J. C. MARTENS VAN SEVENHOVEN, binnen Utrecht, aan de Noordzijde van het St. Janskerkhof, H 594/5, ten overstaan van de Notarissen VAN SCHERMBEEK en DUYFJES, in het openbaar, om kontant verkoopen: drie zeer goede Zwarte Merriepaarden; eene geslotene- en opene Drowsky; eene Vigelante; eene Vigelante Coupé; eene Staatsiekoets; een Mandenwagentje; diverse Spannen Tuigen, Zweepen, Dekken, Stalgereedschappen, enz. Alles behoorlijk afgenummerd te bezigtigen, den dag voor- en op den verkoopdag.”
De verkoop had te maken met een verbouwing. Martens liet de immuniteitsgracht overkluizen, een nieuw ijzeren hek plaatsen en de stal en het koetshuis afbreken. Het hek is te zien op een foto van Janskerkhof 17 van omstreeks 1885.
Tijdens de verbouwing werd een deel van een middeleeuwse mozaïekvloer gevonden. Deze vloer was afkomstig uit het middeleeuwse huis dat op het voormalige claustraal erf III heeft gestaan (De Tijd, 11-03-1862, p. 2, Delpher). De tegelvloer bevindt zich tegenwoordig in de collectie van het Centraal Museum.
In 1862 werd op Boothstraat 2a een nieuw koetshuis gebouwd. Op de bouwtekening (HUA, bouwdossier nr. 4270-5-456) zijn ook de locaties van de af te breken stal (links voor) en koetshuis (links achter) ingetekend. Beide stonden op het terrein dat in 1828 was bijgekocht.
Janskerkhof 16 Utrecht
Bij de omnummering van 1890 werd het adres Janskerkhof wijk H no. 594/595 gewijzigd in Janskerkhof 16 Utrecht. Het perceel had toentertijd twee wijknummers. Het adres wijk H 594 hoorde oorspronkelijk bij claustraal erf III.
Johanna Benjamina van Rappard erfde van haar ouders Huis Velhorst in Lochem.
Johanna Benjamine van Rappard overleed op 27 augustus 1893, wonende op Janskerkhof 16 (BS Utrecht 1893 O, aktenr. 1292). Na het overlijden van zijn echtgenote bleef Jan Louis Anne Martens hier wonen, samen met zijn dochter Isabella Sophie Martens (1860-1951).
Muur
In 1902 werd het ijzeren hek vervangen door een gemetselde muur als afscheiding van de publieke weg.
Tussen 1908 en 1910 woonde hier ook zijn kleinzoon Anthony Hendrik Martens van Sevenhoven (1880-1952), die rechten studeerde.
Jan Louis Anne Martens overleed op 19 november 1909 (BS Utrecht 1909 O, aktenr. 1630).
Isabella Sophia Martens verhuisde in mei 1914 naar Lochem.
ds. H. Kwint
Vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw werd Janskerkhof 16 Utrecht bewoond door dominee Hendrik Kwint (1863-1940) en zijn kinderen. Wel behield de familie Martens hier een pied-à-terre.
Zoon M.M. (Menzo) Kwint werd in 1931 burgemeester van Zuilen en in 1935 burgemeester van Velsen (Haarlem’s Dagblad, 15 april 1935, p. 2, Noord-Hollands Archief).
Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog werd Janskerkhof 16 Utrecht gevorderd door de bezetter. Janskerkhof 16 werd het woonhuis van generaal Lehmann.
In de jaren ’50 vond een verbouwing van Janskerkhof 16 plaats, waarna een gedeelte van het huis als kantoorruimte werd verhuurd. Op de bovenverdieping was een appartement dat de familie kon gebruiken als ze in Utrecht verbleef.
Universiteit Utrecht
In 1962 nam het Volkenrechtelijk Instituut van de Rijksuniversiteit Utrecht de parterre van Janskerkhof 16 in gebruik (Utrechts Nieuwsblad, 07-08-1962, p. 4; Verslag van de staat van het onderwijs in Nederland voor het jaar 1962, p. 362).
Vereniging Hendrick de Keyser
Janskerkhof 16 Utrecht is tot 1973 eigendom van de familie Martens (van Sevenhoven) gebleven. De laatste particuliere eigenaar was Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven (1889-1972). Hij was een kleinzoon van Jan Louis Anne Martens en een broer van Anthony Hendrik Martens van Sevenhoven.
Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven had geen kinderen. Hij legateerde Janskerkhof 16 en het koetshuis op Boothstraat 2a aan Vereniging Hendrick de Keyser.
Vereniging Hendrick de Keyser in Amsterdam zet zich in voor het behoud van architectonisch of historisch belangrijke gebouwen en hun interieur. De Vereniging doet dit door panden te verwerven, en ze vervolgens te restaureren en te verhuren.
In 1973 werd de eigendom van het huis en het koetshuis aan Vereniging Hendrick de Keyser overgedragen. Zie voor nadere gegevens de website van Vereniging Hendrick de Keyser.
Tentoonstelling in Centraal Museum Utrecht
In 2002 vond in het Centraal Museum een tentoonstelling plaats rond het historische interieur van de familie Martens van Sevenhoven, georganiseerd in het kader van het thematisch programma “Ideaal! wonen”.
Universiteit Utrecht
Janskerkhof 16 Utrecht werd tot 2010 gehuurd door de Universiteit Utrecht. De universiteit vertrok december 2009. De afdeling die hier toen was gehuisvest verhuisde Boothstraat 6.
Restauratie Janskerkhof 16
In 2010 heeft Hendrick de Keyser het huis gerestaureerd. Daarna stond Janskerkhof 16 enige tijd leeg.
Huidige bestemming Janskerkhof 16 Utrecht: One Shoe
Het beleid van Vereniging Hendrick de Keyser is om eenmaal verworven panden nooit niet meer af te staan, maar steeds te verhuren. Sinds maart 2012 wordt Janskerkhof 16 Utrecht verhuurd aan reclame & internetbureau One Shoe. One Shoe gebruikt het huis als kantoor.
Bronnen
- R. de Bruin en A. Pietersma (red.), Erfgenamen aan het Janskerkhof: de familie Martens in Utrecht 1628-1972, Jaarboek Oud-Utrecht 2002.
- M. Dolfin, E.M. Kylstra en J. Penders, in: Utrecht. De huizen binnen de singels. Beschrijving. SDU uitgeverij, Den Haag / Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist 1989.
- L. Haan-Beerends, 1672, ook voor De Bilt een veelbewogen jaar, De Biltse Grift maart 1998.
- D. Smout, Op het afsterven van mevrouwe Aletta Pater, weduwe van den here Jacob Martens. enz. enz. enz., overleden den 1 maart 1725 (geheugenvannederland.nl).
- Janskerkhof 16, in: Familiearchief Martens van Sevenhoven (HUA).
- Website Vereniging Hendrick de Keyser.
- Een ideaal huis aan het Janskerkhof (2002-08-23 t/m 2002-11-18), Centraal Museum.
Recepten uit de keuken van Janskerkhof 16 Utrecht:
Gepubliceerd: 23-03-2013 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 18-09-2024.