Sommigen zeggen dat de Janskerk Utrecht werd gebouwd als onderdeel van een kerkenkruis rond de voorganger van de Domkerk. De Janskerk zou op de noord-zuidas van het Utrechtse kerkenkruis staan. Maarten van Rossem gaat in een aflevering van zijn serie Van Rossem Vertelt op RTV Utrecht in gesprek met archivaris Kaj van Vliet om erachter te komen hoe dat zit.
De Janskerk Utrecht dateert uit de elfde eeuw na Christus. Wanneer de Janskerk exact gesticht is, kan niet met zekerheid worden gezegd. Het enige dat bekend is, is dat de Janskerk werd gesticht ná de Pieterskerk. Aangezien de bouw onder het episcopaat van bisschop Bernold (ovl. 1054) werd aangevangen, wordt de stichting van de Janskerk in het algemeen op circa 1050 geschat.
Kerkenkruis Utrecht
Sommigen zeggen dat de Janskerk Utrecht werd gebouwd als onderdeel van een kerkenkruis rond de voorloper van de huidige Domkerk, de in 1023 afgebouwde Dom van Adelbold. De Janskerk zou samen met de – niet meer bestaande – Paulusabdij de noord-zuid as van het kerkenkruis vormen. De oost-west as werd gevormd door de Pieterskerk en de voormalige Mariakerk.
Het Utrechtse kerkenkruis zou bedacht zijn door Hendrik III (1017-1056), keizer van het Heilige Roomse Rijk. Nadat zijn vader keizer Koenraad II in 1039 onverwacht in Utrecht was overleden (Koenraad II was hier op bezoek om het Pinksterfeest te vieren), waren diens ingewanden in de Dom bijgezet. Hendrik III zou zijn nagedachtenis hebben willen eren door de bouw van een kruis van kerken rondom het hart van zijn vader.
Het plan zou grotendeels uitgevoerd zijn door bisschop Bernold van Utrecht (1027-1054). Achtereenvolgens werden de Pieterskerk, de Janskerk en de Paulusabdij gebouwd. Met de bouw van de Mariakerk, die rond 1080 af was, werd het kerkenkruis voltooid. De Mariakerk kwam pas grotendeels tot stand onder bisschop Koenraad van Zwaben (1079-1099).
Voorstanders kerkenkruis
Voorstanders van het kerkenkruis betogen dat het kruis op de plattegrond van Utrecht duidelijk te zien is. Over de Janskerk wordt verder wel gezegd dat deze anders nooit op deze plek zou zijn gebouwd. Het Janskerkhof was in de elfde eeuw de noordelijke oever van een zijtak van de Rijn, die het tracé Kromme Nieuwegracht, Jansdam, Minrebroederstraat volgde. De grond zou hier zo zacht zijn geweest dat men voor de bouw van de (inmiddels afgebroken) pandhof moest uitwijken naar de noordkant van de kerk.
Tegenstanders
Tegenstanders van de theorie van het Utrechtse kerkenkruis voeren onder meer aan dat er geen middeleeuwse bronnen zijn waarin over een kerkenkruis wordt geschreven.
Van Rossem Vertelt
In deze aflevering van de serie Van Rossem Vertelt gaat Maarten van Rossem op onderzoek om erachter te komen of het verhaal over het Utrechtse kerkenkruis op waarheid berust. Hij gaat in gesprek met Kaj van Vliet, archivaris bij Het Utrechts Archief. Kaj van Vliet kan hem alles over de bouwgeschiedenis van de Utrechtse kerken vertellen.
Gepubliceerd: 23-11-2018 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 14-04-2019.
