Wie over de Drift loopt en de voordeuren bekijkt, moet het opvallen dat Drift 7 ontbreekt. Huisnummer 7 is vervallen bij de verbreding van de Nobelstraat, begin jaren twintig van de vorige eeuw. Tot die tijd stond op de zuidhoek van de Drift met de Nobelstraat een groot huis, dat Luchtenstein werd genoemd.
Het huis stond volgens de zeventiende-eeuwse kaart van het Janskerkhof buiten de immuniteit van Sint Jan. Enkele eeuwen eerder was het huis echter wel eigendom van het kapittel geweest.
Luchtenstein
Luchtenstein bestond al in de vijftiende eeuw. Het huis wordt een paar keer genoemd in een transcriptie van het Utrechtse Buurspraakboek en komt ook voor in een Schutmeesters rekening van 1440. Vanaf de zestiende eeuw bestond Luchtenstein uit twee huizen, Groot Luchtesteyn en Cleyn Luchtesteyn. De namen komen voor in een transportakte van 1554.
Na dit transport blijven de huizen een tijdlang naamloos, totdat in een notarisakte van 1740 de huizen – vermoedelijk per vergissing – Lugtenburgh worden genoemd. Bij de scheiding van de boedel van Catharina de Hochepied, in 1740, kreeg haar dochter Emilia de Leeuw, weduwe van Dominicus Roosmale, Groot Lugtenburgh en het kleinere huis ernaast toegewezen. Na het overlijden van Emilia de Leeuw, in 1770, werden haar geprelegateerde goederen gescheiden. In deze scheidingsakte, van 1771, worden de huizen weer Luchtenstein genoemd.
De huisnaam wordt door volgende eigenaren niet meer gebruikt en raakte in de vergetelheid, totdat Nicolaas van der Monde de naam in archiefstukken tegenkwam. Hij meende echter ten onrechte dat Luchtenstein de huisnaam van Janskerkhof 12 Utrecht was geweest.
Tekening Nicolaas van der Monde met aantekening Huis Luchtenstein
Op de gevel van Janskerkhof 12, boven het middenvenster op de eerste verdieping, bevindt zich een fronton met familiewapens. De Utrechtse boekhandelaar, uitgever en geschiedkundige Nicolaas van der Monde (1799-1847) maakte een tekening van dit fronton. De tekening bevindt zich in de collectie van Het Utrechts Archief.
Onder de tekening schreef Van der Monde de tekst:
“In den gevel van het huis van
ouds Luchtenstein op het
St Janskerkhof zuidhoek
van de Stammetsbrug
wijk G no. 240.Wapen van de familie van
Van der Velden van Voorst.”
In de negentiende eeuw kende Utrecht wijknummers. Het wijkadres Janskerkhof wijk G no. 240 werd bij de omnummering van 1890 gewijzigd in Janskerkhof 12.
Familiewapens Janskerkhof 12
Janskerkhof 12 werd in 1721 gekocht door burgemeester Lucas van Voorst. Hij liet het huis grondig verbouwen. Bij deze verbouwing werden op verschillende plaatsen, binnen en buiten, de familiewapens van hem en zijn vrouw aangebracht.
Lucas van Voorst (1670-1738) was getrouwd met Justina Clara de Moor (1686-1758). Het linker wapen op de tekening van Van der Monde, met de klimmende ram, is het familiewapen Van Voorst. Ook op het huis Janskerkhof 13, dat werd verbouwd door zijn verre familielid Jan van Voorst, bevinden zich rammen. Het rechter wapen, met de drie morenhoofden, is het familiewapen De Moor.
Van der Monde tekende derhalve niet het wapen van de familie Van der Velden van Voorst, maar dat van familie Van Voorst De Moor. De naam Van der Velde komt wel in de stamboom Van Voorst voor, maar niet in de lijn van Lucas van Voorst. Zijn halfbroer Gerard van Voorst (1677-1762) was getrouwd met Cornelia van der Velde (1708-1778). Zij was een dochter van Bartholomeus van der Velde en Aletta van der Lingen.
Hoe kan het dat Van der Monde de familiewapens op Janskerkhof 12 heeft aangezien voor die van Gerard van Voorst en Cornelia van der Velde? Hoe kan Van der Monde zich zo vergist hebben?
Volgens Het Utrechts Archief maakte Van der Monde de tekening rond 1840. Janskerkhof 12 was toentertijd eigendom van, en werd bewoond door, Johanna Maria Cornelia van Voorst (1772-1843), weduwe van Wernard van Beest. Johanna Maria Cornelia van Voorst was een kleindochter van Gerard van Voorst en Cornelia van der Velde.
Doordat de eigenaresse van Janskerkhof 12 de achternaam Van Voorst droeg, namen velen in die tijd aan dat het huis al die tijd in de familie was gebleven. Ook Van der Monde heeft mogelijk gedacht dat er sprake was van vererving en daaraan de foutieve conclusie verbonden dat de familiewapens op de gevel die van haar voorouders moesten zijn. Johanna Maria Cornelia van Voorst had het huis echter niet geërfd. Het echtpaar Van Beest-Van Voorst had Janskerkhof 12 door koop verkregen.
De naam Luchtenstein
Ook de huisnaam op de tekening van het fronton is onjuist. Niet Janskerkhof 12, maar de buurhuizen Drift 5 en Drift 7 (oud) werden Luchtenstein genoemd. Hoe kan Nicolaas van der Monde hebben gedacht dat Janskerkhof 12 Luchtenstein werd genoemd?
Hiervoor noemde ik al de schutmeesters rekening uit 1440. De rekening wordt genoemd in een artikel over de geschiedenis van het Janskerkhof in het Tijdschrift voor geschiedenis, oudheden en statistiek van Utrecht, jaargang 7, 1841. Het artikel, getiteld “Het Sint Jansveld”, is van de hand van de redacteur van het tijdschrift, Nicolaas van der Monde.
Van der Monde bespreekt in dit artikel onder meer de tekening van het Janskerkhof die landmeter Jan Rutgersz van den Berch in 1604 maakte. Van der Monde maakte in 1837 een kopie van deze tekening. In zijn artikel gaat hij in op alle door Van den Berch aangeduide objecten op deze tekening. Van der Monde (p. 124) schrijft in dat verband over de Stammetsbrug (i, rechtsonder op de tekening):
“De thans nog onder dezen naam bekende brug, vinden wij in de Schutmeesters rekening vermeld als nieuw gemaakt en gestraat in 1440, zonder vermelding van naam; slechts de plaats waar dezelve gelegen was, bij het huis Luchtenstein namelijk, wordt aldaar aangewezen.”
De Stammetsbrug, de brug over de Drift ten hoogte van de Nobelstraat, ligt precies tussen Janskerkhof 12 en de locatie van het voormalige huis Luchtenstein in. Luchtenstein komt op de tekening van Jan Rutgersz van den Berch, en op de kopie daarvan door Van der Monde, overigens niet voor; het terrein ten oosten van de immuniteit van Sint Jan is op de tekening leeg gelaten.
Dat de Schutmeesters rekening Huis Luchtenstein en niet Janskerkhof 12 als oriëntatiepunt gebruikte, had te maken met het feit dat Luchtenstein buiten de immuniteit lag. Luchtenstein was indertijd een herberg en daardoor een bekende locatie. Het perceel Janskerkhof 12 was al wel bebouwd; het claustraal huis op dit perceel wordt op een zeventiende-eeuwse lijst met alle opvolgende bewoners van de immuniteit in 1412 voor het eerst genoemd. Als woonhuis van een kanunnik, binnen de omheining van de immuniteit, was het huis echter niet geschikt als oriëntatiepunt in een stadsrekening van 1440.
Tot slot
In de negentiende eeuw had Janskerkhof 12 ongetwijfeld meer bekendheid, en vermoedelijk ook meer allure, dan Drift 5/7 (oud), maar in de vijftiende eeuw was dat omgekeerd. Luchtenstein, of Luchtesteyn zoals het vroeger werd gespeld, stond op het openbaar terrein van de stad, terwijl Janskerkhof 12 binnen de immuniteit stond, waar de stad geen zeggenschap had.
De naam Luchtenstein was niet verbonden aan Janskerkhof 12, maar aan een huis aan de Drift, dat niet meer bestaat. Het huis werd afgebroken ten behoeve van een verbreding van de Nobelstraat. Op het stuk dat overbleef na het afbreken van Drift 5 en Drift 7 en het verbreden van de straat, bouwde architect P.J. Houtzagers in 1925 een nieuw pand Drift 5. Het huisnummer 7 bestaat niet meer aan de Drift.
Bronnen
- N. van der Monde, Het Sint Jansveld, Tijdschrift voor geschiedenis, oudheden en statistiek van Utrecht, jrg. 7 (1841), p. 109-124, 181-199.
Gepubliceerd: 12-11-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 29-06-2022.
