De laatste dag van het carnaval valt – niet toevallig – samen met internationale pannenkoekendag oftewel PancakeDay. Een goede gelegenheid om weer eens in de kookschriftjes van Susanna Jacoba Martens te duiken, op zoek naar een pannenkoeken recept.
Werden er in de negentiende eeuw op Janskerkhof 16 pannenkoeken gegeten?
Kookschriftjes van Susanna Jacoba Martens
De kookschriftjes van Susanna Jacoba Martens van Sevenhoven-Martens (1790-1860) heb ik al eerder geïntroduceerd.
Susanna Jacoba Martens en haar echtgenoot Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven (1793-1861) waren in de negentiende eeuw de bewoners van Janskerkhof 16. Susanna Jacoba en Jacob Constantijn waren nicht en neef. Jacob Constantijn had het huis geërfd.
Susanna Jacoba Martens verzamelde recepten. Het Utrechts Archief heeft haar negentiende-eeuwse kookschriftjes gedigitaliseerd en via de website beschikbaar gesteld. Eerder schreef ik over haar appelbeignets recept.
Pannenkoekendag
Pannenkoekendag heeft een katholieke oorsprong. Het wordt gevierd op de dinsdag voor Aswoensdag, de eerste dag van de 40-daagse vastenperiode voorafgaand aan Pasen. In de vastentijd mag je traditioneel geen eieren, melk en vetten eten, de klassieke ingrediënten van pannenkoeken. Met het bakken van een stapel pannenkoeken kunnen de voorraden worden opgemaakt.
Pancake Day moet overigens niet verward worden met de Nationale Pannenkoekdag. In Nederland wordt sinds 2007 Nationale Pannenkoekdag gevierd op een vrijdag in maart. Op Nationale Pannenkoekdag bakken kinderen pannenkoeken voor ouderen. Nationale Pannenkoekdag heeft niets te maken met de vastenperiode, maar is een gezamenlijke actie van een merk in pannenkoekmix en een merk in koekenpannen (en speciale pannenkoekpannen).
Pannenkoeken recept
Terug naar de recepten van Susanna Jacoba Martens. De vraag of er in de negentiende eeuw op Janskerkhof 16 pannenkoeken werden gegeten, was snel beantwoord. In hetzelfde kookschriftje waaruit ik het appelbeignets recept heb gehaald, staat ook een recept voor pannenkoeken, op pagina 59.
Het zal, gelet op de ingrediënten en bereidingswijze van het pannenkoeken recept, overigens niet verbazen dat Susanna Jacoba Martens niet katholiek was; met het bakken van dunne flensjes werk je geen voorraden weg.
Susanna Jacoba Martens had het pannenkoeken recept gekregen van mevrouw G. Hoe de achternaam van mevrouw G luidde, wordt duidelijk uit de inhoudsopgave van het kookschriftje, want daar wordt de naam van het recept voluit genoemd: “Pannekoeken van Mevr. Grothe”.
Pannekoeken van mevr. G
1/2 ons blom 2 eijeren een met wit, een zonder; beslagen met water en een weinig melk een klein stukje boter in de pan
schielijk bakken aan een zijde weinig beslag in de pan, daar er 10 flensjes uit een half ons moet gebakken worden
Benodigde tijd: 20 minuten.
Zoals wel vaker het geval is in de kookschriftjes van Susanna Jacoba Martens, wordt het recept slechts summier omschreven. De pannenkoeken oftewel flensjes van Mevrouw Grothe maak je als volgt:
- Maak een flensjesbeslag
50 gram bloem, 1 ei en 1 eierdooier tot een glad beslag roeren. Met wat water en melk (totaal ongeveer 1/4 liter) het beslag verdunnen.
- Boter in de pan
Een klein stukje boter in de flensjespan of kleine koekenpan heet laten worden.
- Beslag in de pan gieten
Een klein beetje beslag in de pan gieten, zodat de bodem van de pan net bedekt is. Het beslag moet bij het ingieten al droog zijn.
- Flensje kort bakken
Bak het flensje aan beide kanten vlug (“schielijk”) lichtbruin. (Als een flensje langzaam wordt gebakken, wordt het droog.)
Mevrouw Grothe
Susanna Jacoba Martens had het pannenkoeken recept gekregen van mevr. Grothe. Wie was mevrouw Grothe? De achternaam Grothe komt in de negentiende eeuw geregeld voor in Utrecht.
Misschien vind ik de volledige naam van mevrouw Grothe als ik in de gastenlijsten van Susanna Jacoba Martens en haar echtgenoot Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven zou duiken. Via wiewaswie.nl vond ik in Utrecht onder anderen Arnoudina Johanna Carolina Grothe-Loten van Doelen (1817-1875), maar zij is niet van dezelfde generatie, en Cornelia Margaretha Theodora Grothe-Calkoen (1801-1875), die qua leeftijd iets dichter in de buurt komt.
Of zou Grothe de meisjesnaam van mevrouw Grothe zijn geweest? Het na het huwelijk blijven voeren van je meisjesnaam lijkt me wat modern voor die tijd, maar Clara Wilhelmina Elisabeth Grothe (1789-1871) was Susanna Jacoba’s buurvrouw van Janskerkhof 15a (dat in die tijd met de voordeur was gelegen aan de Boothstraat). Clara Wilhelmina Elisabeth Grothe was in 1818 getrouwd met Charles Nepveu.
Clara Wilhelmina Elisabeth Grothe was een dochter van Alexander Jan Grothe en Louise Elisabeth Roosmale. Louise Elisabeth Roosmale, die zich natuurlijk wel mevrouw Grothe liet noemen, overleed in oktober 1830, wonende op Oudkerkhof F 77 (= Oudkerkhof 31; BS Utrecht 1830, aktenr. 992).
Het pannenkoeken recept zou afkomstig kunnen zijn van de moeder van Susanna Jacoba Martens’ buurvrouw. Dat betekent dat Susanna Jacoba Martens het recept voor oktober 1830 moet hebben gekregen. Het vermoeden dat het pannenkoeken recept afkomstig is van Louise Elisabeth Roosmale zou ons dus in staat stellen om het kookschriftje nauwkeuriger te dateren.
Tot slot
Mocht ik nog bewijs vinden voor de veronderstelling dat Louise Elisabeth Roosmale de mevrouw Grothe van dit pannenkoeken recept is, dan zal ik het hier melden. Voor nu sluit ik af met dezelfde suggestie als onder het appelbeignets recept.
Er zijn nog veel meer recepten te vinden in de kookschriftjes. Voor wie aan de slag wil met de recepten van Susanna Jacoba Martens, de receptenschriftjes zijn te vinden in het archief van de familie Martens van Sevenhoven (toegang 1002, inv.nrs. 485-a t/m 485-c).
Bronnen
- Dirk Jan Biemond, Schoon, groot en weldoortimmerd. Het Martenshuis aan het Janskerkhof, in: R. de Bruin en A. Pietersma (red.), Erfgenamen aan het Janskerkhof: de familie Martens in Utrecht 1628-1972, Jaarboek Oud-Utrecht 2002.
- Receptenboek, met index (gepagineerd 1-62), HUA toegang 1002, inv.nr. 485-b.
Gepubliceerd: 09-02-2016 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 07-02-2020.
