Op het Janskerkhof Utrecht, bij de hoek met de Korte Jansstraat, staat het bronzen beeld “Utrecht”. Het beeld is beter bekend als het ruiterstandbeeld Sint Willibrordus. Het standbeeld is gemaakt door de Belgisch/Nederlandse beeldhouwer A.P. (Albert) Termote.
De Angelsaksische missionaris Willibrord, ook Willibrordus genoemd, was de eerste Utrechtse bisschop. Willibrord (Northumbria, ca. 658 – Echternach, 7 november 739) was in 695 door paus Sergius I tot aartsbisschop der Friezen gewijd. De Frankische hofmeier Pepijn II gaf hem het oude Romeinse fort Traiectum, dat op de plek van het Domplein in Utrecht stond, als bisschopszetel.
Initiatief en voorbereiding
Het plan voor een standbeeld voor Sint Willibrordus ontstond in de aanloop naar de Willibrord herdenking van 1939. In dat jaar zou diens 1200ste sterfjaar worden herdacht.
In 1938 werd in Utrecht het Nationaal Willibrord-comité opgericht, om de herdenking van het 1200ste sterfjaar van Willibrord voor te bereiden. Het bestuur van de Nederlandse Katholiekendagen besloot om de stad Utrecht een monument aan te bieden om de herinnering aan de eerste bisschop levend te houden.
Het Comité schreef een prijsvraag uit. De beeldhouwers-leden in de groep beeldende kunst van de algemeene Katholieke kunstenaarsvereeniging werden uitgenodigd een ontwerp in te sturen. De beoordelingscommissie bestond uit vijf leden:
- edelsmid Jan Eloy Brom (Drift 15),
- kunstenaar Joan Collette (1889-1958),
- rooms-katholiek priester en historicus Willem Nolet (1885-1965),
- directeur van het Centraal Museum Willem C. Schuijlenburg (1875-1945), en
- architect Alph. Siebers (1893-1973).
De ontwerpen werden ingewacht tussen 28 augustus en 2 september 1939 aan het Museum voor Nieuwe Religieuze kunst, Lange Nieuwstraat 38, Utrecht. Het Museum voor Nieuwe Religieuze kunst is de voorloper van museum Catharijneconvent. De beoordelingscommissie zou haar oordeel uiterlijk 30 september 1939 geven.
Ontwerpen
Er werden dertien inzendingen ontvangen, van de beeldhouwers Pieter Biesiot (1890-1980), Wim Harzing (1898-1978), Jos Henke (1885-1958), Albert Meertens (1904-1971), M. Pietersen, Herman van Remmen (1889-1967), Victor Sprenkels (1878-1959), Cephas Stauthamer (1899-1983), Albert Termote (1887-1978), Jo Uiterwaal (1897-1972) en Steph Uiterwaal (1889-1960). Albert Termote en Jo Uiterwaal hadden ieder twee ontwerpen ingestuurd.
Het bekroonde ontwerp “Utrecht”, van Albert Termote, toont St Willibrordus op zijn paard met de Maartenskerk in zijn hand. Het beeld is 3.60 m hoog. Het natuurstenen voetstuk is ontworpen door de architect C.M. (Kees) van Moorsel (1892-1962). Op de beide zijkanten staat de tekst: WILLIBRORD // APOSTEL DER NEDERLANDEN // DCCXXXIX MCMXXXIX.
De dertien inzendingen werden in oktober 1939 tentoongesteld in het Museum voor Nieuwe Religieuze Kunst. Het museum was ten behoeve van deze tentoonstelling ontruimd, zodat men rustig, zonder dat de aandacht door andere kunstwerken werd afgeleid, de uitgestalde maquettes kon bekijken. Bij de maquettes waren tekeningen gevoegd.
Locatie Janskerkhof
Het aanvankelijke plan was om het Sint Willibrordus monument op de Mariaplaats te plaatsen. Men had daarvoor het plantsoentje tegenover het toenmalige ziekenhuis St. Joannes de Deo in gedachten. Na een kritische bespreking door de Utrechtse dichter en kunst- en literatuurcriticus Jan Engelman (1900-1972), in het dagblad De Tijd (12-10-1939, Delpher), werd deze locatie heroverwogen.
Jan Engelman pleitte in zijn artikel voor plaatsing op het Domplein. Het voorstel van Jan Engelman kreeg in het algemeen veel bijval. De Schoonheidscommissie adviseerde echter om het standbeeld te plaatsen op de Neude of het Janskerkhof. Het college van burgemeester en wethouders koos daarna voor het Janskerkhof. De Neude moest volgens B&W vrij blijven voor parkeren. Op 1 februari 1940 stemde de Utrechtse gemeenteraad, met 21 tegen 15 stemmen, in met het voorstel van B&W.
Het monument is zodanig geplaatst dat Sint Willibrordus kijkt naar de plek waar zijn kerk op het Domplein stond.
Onthulling Sint Willibrordus monument
De voltooiing en plaatsing van het monument werd vertraagd door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Het beeld is gesigneerd: Termote 1941. Pas in oktober 1947 werd door bronsgieterij A.N. Binder in Overveen de laatste hand gelegd aan het St. Willibrordusmonument.
Het beeld werd vervolgens op 7 november 1947, de feestdag van Sint Willibrord, onthuld, in aanwezigheid van kardinaal Johannes de Jong. De onthulling van het Sint Willibrordus monument, onder het luiden van de Domklokken, werd verricht door mevrouw Heerkens Thijssen-van der Veen (zie foto). Zij was de echtgenote van een van de hoofdbestuursleden van de Vereniging Nederlandse Katholiekendagen.
Willibrordprocessie
Sinds 2002 is het Sint Willibrordus monument het beginpunt van de jaarlijkse Willibrordprocessie in september. Het ritueel begint met een gebedsviering in de Sint Willibrordkerk aan de Minrebroederstraat. Vanaf het standbeeld van Willibrord lopen de gelovigen vervolgens in processie naar de St. Catharinakathedraal in de Lange Nieuwstraat. Tijdens de processie wordt de schrijn met relieken van de heilige Willibrord meegedragen, die in de St. Catharinakathedraal wordt bewaard.
Bronnen
- Archief Nationaal Willibrord-Comité te Utrecht (HUA).
- Archief Vereniging Nederlandse Katholiekendagen (Katholiek Documentatie Centrum).
- Nieuwe Tilburgsche Courant, 28-06-1939, Delpher.
- De Tijd, 09-10-1939, Delpher.
- De Tijd, 12-10-1939, Delpher.
- De Tijd, 01-12-1939, Delpher.
- De Tijd, 26-01-1940, Delpher.
- De Gooi- en Eemlander, 27-01-1940, Delpher.
- Utrechts Volksblad, 02-02-1940, Delpher.
- Algemeen Handelsblad, 22-10-1947, Delpher.
- De locomotief: Samarangsch handels- en advertentie-blad, 11-11-1947, Delpher.
Monument F.C. Donders — Sint Willibrordus — Anne Frank — Jonge Bacchus
Gepubliceerd: 07-11-2017 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 09-11-2022.