Van 9 juni tot en met 2 oktober 2016 presenteert Kasteel Amerongen ‘Sterke Vrouwen op Kasteel Amerongen’, een verhaal waarin vijf kasteelvrouwen uit de geschiedenis van Kasteel Amerongen de hoofdrol spelen. Een van de kasteelvrouwen, Henriette van Nassau-Zuylestein (rechtsonder op de afbeelding hierboven), heeft ook op het Janskerkhof in Utrecht gewoond.
Geschiedenis Kasteel Amerongen
Kasteel Amerongen werd gesticht in 1286 door Henric en Diederik Borre van Amerongen. In de zestiende eeuw kwam het kasteel in handen van Goert van Reede, die getrouwd was met Geertruid van Nijenrode. Op het Janskerkhof in Utrecht hebben zowel afstammelingen van hun zoon Gerard van Reede als van hun zoon Frederik van Reede gewoond.
Kasteel Amerongen vererfde via Frederik van Reede. Na diens overlijden kwam het kasteel in handen van zijn zoon Godard van Reede. Hij liet het kasteel na aan zijn zoon Godard Adriaan van Reede (1621-1691). Godard Adriaan van Reede was getrouwd met Margaretha Turnor (1613-1700).
Margaretha Turnor
Margaretha Turnor is een van de vijf kasteelvrouwen die tijdens deze expositie op Kasteel Amerongen centraal staan. Hoewel haar geschiedenis niet verbonden is met die van het Janskerkhof, noem ik haar toch. Voor de geschiedenis van Kasteel Amerongen is zij te belangrijk om over te slaan.
“Veel collectiestukken herinneren aan de ‘First Ladies’ op Kasteel Amerongen. Misschien wel het meest in het oog springende van de collectie, zijn de 490 brieven van Margaretha Turnor aan haar echtgenoot, Godard Adriaan van Reede. Een sleutelfiguur in de opstand tegen de Franse overheersing. Als vergelding voor zijn opstand werd Kasteel Amerongen in 1673 door de troepen van Lodewijk XIV platgebrand.
Margaretha Turnor heeft er met haar inspanningen voor gezorgd dat het kasteel herbouwd werd. Maar niet zonder haar echtgenoot op de hoogte te houden, over de vorderingen van de bouwwerkzaamheden, over haar veertien kleinkinderen, maar ook over haar verdriet om het overlijden van hond Citroentje.
Haar ontroerende zeventiende eeuwse brieven begonnen steevast met de aanhef: ‘Mijn heer, mijn liefste hartje’. Een aantal van deze unieke zeventiende-eeuwse brieven zijn voor het eerst voor publiek te zien tijdens ‘Sterke Vrouwen op Kasteel Amerongen’. De brieven komen speciaal voor deze themaactiviteit na twintig jaar weer ’thuis’.”
Henriette van Nassau-Zuylestein
De tweede kasteelvrouw die centraal staat is Henriette van Nassau-Zuylestein (1688-1759). Haar leven speelde voor een deel op het Janskerkhof af.
Henriette van Nassau-Zuylestein trouwde in 1715 met een kleinzoon van Godard Adriaan van Reede en Margaretha Turnor, Frederik Christiaan Baron van Reede van Amerongen (1668-1719). Het pasgetrouwde echtpaar ging op claustraal erf III, ten westen van Janskerkhof 16, wonen. Zij huurden het huis van Anna Adriana Bentinck, weduwe van Diderick Borre van Amerongen.
In 1718 werd Frederik Christiaan Baron van Reede van Amerongen benoemd tot gouverneur van Sluis, alwaar hij in 1719 overleden is. Henriette van Nassau-Zuylestein keerde na zijn overlijden terug naar de provincie Utrecht. Van 1721 tot 1742 woonde Henriette van Nassau-Zuylestein op Kasteel Amerongen.
In 1742 kwam Henriette van Nassau-Zuylestein weer in de stad Utrecht wonen. In oktober 1742 tekende ze een huurcontract voor Boothstraat 12. Het jaar daarop verhuisde ze naar Achter de Dom. Henriette van Nassau-Zuylestein was bevriend met Maria Louise van Hessen-Kassel. In 1748 logeerde Maria Louise van Hessen-Kassel bij haar aan het Janskerkhof. Henriette van Nassau-Zuylestein huurde toen het (niet meer bestaande) huis naast Janskerkhof 1.
Henriette van Nassau-Zuylestein’s betekenis voor Kasteel Amerongen
Henriette van Nassau-Zuylestein is van grote betekenis geweest voor Kasteel Amerongen. Zij richtte het kasteel in de achttiende eeuw opnieuw in, geheel naar de eisen van die tijd.
“In 1715 trouwt Henriette van Nassau-Zuylestein met de 20 jaar oudere Frederik van Reede. Door de inspanningen van Henriette kreeg het kasteel haar vorstelijk allure. Kostbare serviezen en exquise meubelen werden aangeschaft. Als kers op de taart werd in 1726 een imposante plafondschildering aangebracht in de grote ontvangstzaal, die vandaag de dag nog te bewonderen is. Helaas overlijdt Frederik van Reede al na 4 jaar huwelijk, Henriette blijft achter met 3 kleine kinderen. Later zal blijken, dat zij hen allemaal zal overleven.
Henriette maakt zich sterk voor goed onderwijs voor haar kinderen, haar twee zoons volgen zelfs les aan de Universiteit van Marburg. En sommige dingen zijn al zo oud als de weg naar Rome: ook toen al stuurden deze heren studenten hun vuile was op naar hun moeder. In de familiecorrespondentie valt op, dat de gezinsleden altijd vragen de groeten over te brengen aan vrouw Doorslag, de huishoudster. Uniek is dat de familie zelfs een portretje van de huishoudster had, dit portretje bevestigt het belang van vrouw Doorslag en hangt nog steeds in het Huys.”
Kleindochter Annebetje
Ook Henriette’s kleindochter Annebetje krijgt een hoofdrol in het verhaal ‘Sterke Vrouwen op Kasteel Amerongen’. Anna Elisabeth Christina (‘Annebetje’) van Tuyll van Serooskerken (1745-1819) werd geboren in Zuilen. Misschien is zij als kind wel eens op bezoek geweest bij haar grootmoeder op het Janskerkhof. Annebetje trouwde in 1765 met haar neef Frederik Christiaan Reinhard van Reede (1743-1808).
In het nieuwsbericht op de website van Kasteel Amerongen wordt zij overigens Annabetje genoemd:
“Onder het bewind van Anna Elisabeth van Tuyll van Serooskerken vierde de literatuur hoogtij op Kasteel Amerongen. Zo verrijkte zij de bibliotheek met kostbare boeken. Ook op muzikaal gebied was Anna Elisabeth gepassioneerd. Dat het Huys een prachtig achttiende-eeuws Bätz kabinetorgel en klavecimbel herbergt, is aan haar te danken.
‘Annabetje’, zoals ze door intimi werd genoemd, huwde haar neef Frederik van Reede. Het gezin leefde op (te) grote voet. Om de uitgaven én haar man in toom te houden introduceert ‘Annabetje’ begin negentiende eeuw een huishoudboekje. Het begint met de spreuk: “Goede orde in zijne uitgaaf verschaft een dubbel goed. De ziele wint de rust en ’t lichaam overvloed”. Deze unieke uitgave met tabellen en lijstjes geven een mooi inkijkje in het uitgavenpatroon van een adellijke familie in die tijd en is deze zomer te zien op Kasteel Amerongen.”
Elisabeth van Aldenburg Bentinck
Ook de vierde kasteelvrouw die centraal staat is een nazaat van Henriette van Nassau-Zuylenstein. Elisabeth van Aldenburg Bentinck (1892-1971) trouwde in 1920 met de adjudant van keizer Wilhelm II, die na de Eerste Wereldoorlog op het kasteel verbleef. Deze sterke vrouw wordt herinnerd door haar grote inzet voor het welzijn van dieren. De dierenbegraafplaats in de tuin van Kasteel Amerongen is daar een voorbeeld van.
De naam Bentinck viel overigens al eerder. Elisabeth van Aldenburg Bentinck dankte haar achternaam aan haar voorvader Hans Willem Bentinck (1649-1709). Hij was een broer van Anna Adriana Bentinck, die in 1715 haar huis op het Janskerkhof verhuurde aan Henriette van Nassau-Zuylestein en Frederik Christiaan van Reede van Amerongen. Een kleinzoon van Hans Willem Bentinck trouwde met een Tuyll van Serooskerken.
Last but not least: de vrijwilligsters
De vijfde en laatste sterke vrouw in het verhaal ‘Sterke Vrouwen op Kasteel Amerongen’ is een groep vrouwen; de vrijwilligsters dankzij wie het kasteel ís zoals het was.
“De rol van vrouwen op Kasteel Amerongen is ook vandaag de dag van groot belang, zij het op een andere manier dan toen. Het onderhoud van de tuin en de collectie valt onder vrouwelijke hoede. De zorg voor de stoffering wordt bijvoorbeeld al sinds 1979 uitgevoerd door ruim 25 textielvrijwilligers, die ‘Engelen’ worden genoemd. Deze naam kregen ze ooit omdat er met engelengeduld aan het textiel gewerkt wordt.”
Sterke Vrouwen op Kasteel Amerongen, 9 juni t/m 2 oktober 2016 – Kasteel Amerongen, Drostestraat 20, 3958 BK Amerongen
Bronnen
- Nieuwsbericht, website Kasteel Amerongen.
Gepubliceerd: 07-06-2016 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 29-11-2018.
