De Utrechtse architect, kunstschilder en kunstverzamelaar Christiaan Kramm (1797-1875) schrijft in zijn werk ‘De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, van den vroegsten tot op onzen tijd’ over een weddenschap tussen de kunstschilder Hendrick Schoock en zijn neef Eduard van Voorst.
Volgens Christiaan Kramm moet Hendrick Schoock de weddenschap hebben gewonnen. Met behulp van stamboomonderzoek kan echter worden vastgesteld dat niet Hendrick Schoock, maar Eduard van Voorst de winnaar was.
De deelnemers
Op 6 augustus 1673 gingen Eduard van Voorst en Hendrick Schoock een weddenschap aan.
Eduard van Voorst
Eduard van Voorst (1638-1694), zoon van Lucas Willemsz van Voorst en Catharina van Voorst, werd geboren op Ganzenmarkt 20 (hoek Schoutenstraat, waar “Broodje Ploff” vroeger zat), waar zijn vader juwelier was (vgl. boedelscheidingsakte 1639). Het hier getoonde portret werd gemaakt in het jaar dat hij met zijn neef de weddenschap aanging.
Eduard van Voorst was de vader van Lucas van Voorst (vanaf 1721 eigenaar van Janskerkhof 12) en Gerard van Voorst (die in 1761 Janskerkhof 21 kocht, maar nog voor de verhuizing overleed). Eduard van Voorst heeft zelf niet aan het Janskerkhof gewoond. Hij werd weliswaar rond 1688 eigenaar van het voormalige huis naast Janskerkhof 5, maar hij verhuurde dat huis.
Hendrick Schoock
De Utrechtse kunstschilder Hendrick Schoock (1630-1707) werd geboren aan de Nieuwegracht (tusschen St. Catharynenbrugh* en Pauwelsbrugh, volgens een codicil uit 1626). Hij was een zoon van Ghijsbert Schoock en Johanna van Voorst. Johanna van Voorst was een zuster van Catharina van Voorst, de moeder van Eduard.
Hendrick Schoock schilderde fruit- en bloemstukken. Schoock overleed in 1707, wonende aan de Nieuwegracht omtrent de Catharijnesteeg, vermoedelijk in zijn geboortehuis. Hij werd begraven in de Buurkerk.
De weddenschap
Christiaan Kramm schrijft dat de neven in 1673 een weddenschap afsloten over wie van hen als eerste getrouwd zou zijn. Als Eduard van Voorst zou winnen, zou hij een schilderij – een fruitstuk – van Hendrick Schoock krijgen. Als Eduard van Voorst zou verliezen, zou hij zijn neef 80 car.gulden betalen.
SCHOOCK, of SCHOOK. (Hendrick) Van dezen verdienstlijken kunstenaar is mij slechts ééne schilderij voorgekomen, in den Catalogus van Johan van der Hulk, Burgemr. van Dordrecht, verkocht 23 April, 1720, onder Nr. 83: ‘Een kapitaal Fruit- en Bloemstuk, door h. schoock, of ’t van de heem was, zeer uitvoerig geschilderd; h. 4 vt. 5 dm., br. 4 vt. Rhynl. ƒ62.’
– Later kwam mij een autentiek stuk ter hand, dat bij de Genealogie van het oude Stichtsche geslacht Van Voorst bewaard wordt, behelzende eene weddingschap tusschen de beide neven hendrick, schoock en E. van Voorst, wie van hen het eerst getrouwd zou zijn. Ziehier de kopij der oorspronklijke acte, waardoor wij tevens de waarde eener schilderij, onder de toen gebruiklijke benaming van een doek van een Daalder uitgedrukt, bepaald zien, en den prijs van zijn werk leeren kennen:
‘Op conditiën nabescreven, hebben henrik schook en Eduart van Voorst, neven, een weddinge aangegaan, te weten, dat d’eerste van haer beyden comende in den echten staat te treden, tot premie sal genieten eene schilderye op een daalders doek, met fruytagie, by hem henrick schook geschildert, welke schilderye by hem schook in weddinge wert uytgeset, waertegens aen de syde van Eduard van Voorst wert gestelt de som van 80 Car. gl., die hy gehouden sal syn te betalen, indien syn neef schook eerder quame te trouwen als syn neef Van Voorst, sullende tselve reciproquelyck plaets grypen in reguard van de schilderye, indien hy Van Voorst eerst quame te trouwen, en indien dese schilderye quame by hem schook verkoft te worden, sal den selven gehouden syn in der selver plaetse een ander te schilderen, van de voors. grootte, die de liefhebbers ten minsten hondert gl. sullen weerdich estimeren, edoch de doot buyten gesloten, alles sonder arch of list. Actum den sesden Aug. 1673, binnen Utrecht. hendrick schoock, E.v. Voorst 1673 8/6.’
– Onze hendrick werd te Utrecht geboren, en ‘was de zesde van de zeven zonen van gysbert schook, Schilder, geboortig van Bommel, een Burgemeesters zoon aldaar; overleden te Utrecht, den 21. January, 1662, aet. 71 jaar, en van Johanna van Voorst, sterft 5 February 1655, aet. 63 jaar.’
Christiaan Kramm besluit zijn betoog met de opmerking dat het schilderij ten tijde van zijn schrijven bij een nazaat van Hendrick Schoock berust. Hoewel hem geen huwelijk van Hendrick Schoock bekend was, moest hij de weddenschap dus wel hebben gewonnen.
– Onze hendrick zal, waarschijnlijk, de weddingschap gewonnen hebben, dewijl hij niet als gehuwd voorkomt in de gemelde Genealogie, bij den Wethouder B.L.C. van den Heuvel, te IJsselstein, die tot dat geslacht behoort, berustende.
Wie was wethouder Van den Heuvel?
Volgens Kramm bewijst het feit dat het schilderij in de negentiende eeuw eigendom was van wethouder B.L.C. van den Heuvel te IJsselstein, dat Schoock de winnaar van de weddenschap was. Wie was deze wethouder Van den Heuvel?
B.L.C. (Bernard Louis Carel) van den Heuvel was een zoon van Hendrik Adriaan van den Heuvel (1766-1840) en Johanna Petronella van der Hagen (1773-1826). Bernard Louis Carel van den Heuvel werd geboren op 1 december 1797 en op 10 december 1797 in de Buurkerk te Utrecht gedoopt.
Bernard Louis Carel van den Heuvel heeft in zijn jeugd op Janskerkhof 10 gewoond. Zijn moeder Johanna Petronella van der Hagen erfde Janskerkhof 10 van haar vader Johannes van der Hagen (1730-1810). Tijdens de volkstelling van 1813 werden Hendrik Adriaan van den Heuvel, Johanna Petronella van der Hagen en hun kinderen op Janskerkhof 10 geregistreerd. Ten tijde van de volkstelling van 1824 was Bernard Louis Carel van den Heuvel al het huis uit. Hij trouwde in 1828 in IJsselstein.
Bernard Louis Carel van den Heuvel overleed op 16 augustus 1862 in Creuznach (tegenwoordig: Bad Kreuznach), waar hij om gezondheidsredenen verbleef (BS IJsselstein 1862, aktenr. 72).
Wie won de weddenschap?
Toen Hendrick Schoock en Eduard van Voorst in augustus 1673 hun weddenschap afsloten, was Eduard van Voorst weduwnaar van Wijnanda Raap (1647-1670). Hij was in 1669 met haar getrouwd en had met haar zoon Lucas gekregen.
In september 1674 hertrouwde Eduard van Voorst met Sara van der Nypoort, met wie hij onder anderen zoon Gerard kreeg (voor genealogische gegevens, zie stamboom Van Voorst).
Zijn neef Hendrick is nooit getrouwd geweest. Hij overleed in 1707 als een bejaert jonghman. Eduard van Voorst heeft de weddenschap dus gewonnen.
Dat Eduard van Voorst de weddenschap heeft gewonnen, kan ook worden beredeneerd op basis van het feit dat wethouder Van den Heuvel in de negentiende eeuw de eigenaar van het schilderij van Hendrick Schoock was.
Wethouder Van den Heuvel behoorde niet, zoals Kramm veronderstelde, tot het geslacht Schoock. Bernard Louis Carel van den Heuvel was een kleinzoon van Johannes van der Hagen. Diens grootouders waren Johan van Royen (1670-1723) en Anna Catharina de Moor (1675-1746).
Anna Catharina de Moor was een schoonzuster van Lucas van Voorst, de oudste zoon van Eduard van Voorst. Lucas van Voorst (1670-1738), eigenaar van Janskerkhof 12, was getrouwd met haar zuster Justina Clara de Moor (1686-1758).
Het schilderij van Hendrick Schoock
Het schilderij zal na het overlijden van Eduard van Voorst bij zijn oudste zoon Lucas van Voorst terecht zijn gekomen. Vermoedelijk heeft het schilderij op Janskerkhof 12 gehangen.
Na het overlijden van Lucas van Voorst en Justina Clara de Moor kwam Janskerkhof 12 in handen van haar nicht Anna Catharina van Royen (1701-1760), eigenaresse van Janskerkhof 10. Het schilderij zal dezelfde weg zijn gegaan.
Na het overlijden van Anna Catharina van Royen en haar echtgenoot Petrus van der Hagen (1697-1762), werden de bezittingen onder hun drie zonen verdeeld. Het schilderij van Hendrick Schoock zal toen in handen zijn gekomen van hun oudste zoon Johannes van der Hagen, de grootvader van wethouder Van den Heuvel.
Na het overlijden van Johannes van der Hagen moet zijn dochter Johanna Petronella van der Hagen het schilderij hebben geërfd. Het schilderij zal dus eerst op Janskerkhof 12 en daarna op Janskerkhof 10 hebben gehangen, voordat het naar IJsselstein verhuisde.
Tot slot
Hoe de neven op het idee zijn gekomen om deze weddenschap af te sluiten vertelt het verhaal niet. Mogelijk had Hendrick Schoock ook een bruid op het oog, maar werd zijn aanzoek afgewezen.
Twee keer werd het schilderij van Hendrick Schoock geërfd door de oudste zoon. Gezien de weg die het schilderij tot dan toe had afgelegd, zal het schilderij na het overlijden van wethouder Van den Heuvel vermoedelijk naar zijn (enige) zoon zijn gegaan.
Bernard Lodewijk Carel van den Heuvel (1832-1873), wiens familienaam in 1861 bij Koninklijk Besluit werd gewijzigd in “van der Hagen van den Heuvel”, stierf ongehuwd en kinderloos. Zijn zuster Carolina Mathilda Henrietta Huydecoper-van den Heuvel (1828-1880) bezat bij haar overlijden een collectie familieportretten. Of zich daaronder ook het schilderij van Hendrick Schoock bevond, is mij niet bekend.
Bronnen
- Christiaan Kramm, De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, van den vroegsten tot op onzen tijd, 1857, p. 1483-1484.
- Utrechtsche provinciale en stads-courant, 23-08-1862 (Delpher).
* Bedoeld wordt de Brigittenbrug of de Catharijnesteeg. De familie Schoock woonde naast Agatha Derout. Zij woonde volgens een codicil van 1675 tegenover Huize van Montfoort (Nieuwegracht 36) .
Gepubliceerd: 26-07-2015 door Caroline Pelser. Laatst geactualiseerd op 26-05-2022.
